داده‌های مقطع زمانی، مقادیر یک متغیر را در زمان معین و روی واحدهای متعدد اندازه گیری می‌کند. این واحدها می‌توانند افراد، خانوارها، واحدهای تولیدی، صنایع، نواحی مختلف و حتی کشورهای مختلف باشند. مثلا می‌توان داده‌های درآمد و مصرف خانوارهای مختلف را در سال معینی جمع‌ آوری کرد. معمولاً از اندیس i برای داده‌های مقطعی استفاده می‌ کنند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

داده‌های تلفیقی در واقع بیان کننده داده‌های مقطعی در طی زمان هستند. بنابراین حجم مشاهدات در داده‌های تلفیقی نسبتا زیاد است.
در سالهای اخیر، کاربرد داده‌های تلفیقی در اقتصادسنجی افزایش بسیاری یافته ‌است. معمولاً داده‌های تلفیقی و داده‌های مقطعی در اقتصادسنجی خرد به کار می روند که موضوع آن بررسی روش‌های اقتصادسنجی در اقتصاد خرد است. یکی از قابلیت های نرم افزار Eviews ترکیب داده‌های مقطعی و زمانی است و می توان مدل رگرسیون با داده‌های ترکیبی را اجرا نمود. در تحقیق حاضر روش آماری استفاده شده به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها، روش رگرسیون چند متغیره با بهره گرفتن از داده‌های ترکیبی است. لذا نرم افزار استفاده شده نیز نرم افزار Eviews است که قابلیت چنین تجزیه تحلیلی را دارا می باشد.
۳-۱۰-مدل داده‌های ترکیبی سری زمانی- مقطعی (پنل)
داده‌های ترکیبی به یک مجموعه از داده‌هایی گفته می‌شود که بر اساس آن مشاهدات به وسیله تعداد زیادی از متغیر هایی مقطعی (N)، که اغلب به صورت تصادفی انتخاب می شوند، در طول یک دوره زمانی مشخص(T) مورد بررسی قرار گرفته باشند. در این صورت این N×T داده آماری را داده‌های ترکیبی یا داده‌های مقطعی – سری زمانی می نامند. به این دلیل که داده‌های ترکیبی در برگیرنده هر دو جنبه داده‌های سری زمانی و داده‌های مقطعی است، به کارگیری مدل های توضیح دهنده آماری مناسبی که ویژگی های آن متغیر ها را توصیف کند، پیچیده تر از مدل های استفاده شده در داده‌های مقطعی و سری زمانی است. در سال های اخیر از روش ترکیب داده‌های مقطعی و سری زمانی در تحقیقات کاربردی زیادی استفاده شده‌است.
۳-۱۱- انواع مدل های بکار رفته در داده‌های ترکیبی
یکی از مهمترین مشکلات بررسی های غیر تجربی در تورش ناشی از متغیر های حذف شده یا تخمین زده نشده در برآوردهاست. به این دلیل تحلیل هایی که براساس این قبیل مشاهدات صورت می گیرد، اغلب با واقعیت ها منطبق نیست. بر این اساس، با بهره گرفتن از مدل داده‌های ترکیبی، می‌توان به تخمین های کارا دست یافت. شکل کلی مدل داده‌های ترکیبی که به مدل اجزا خطا معروف است، به صورت زیرمی‌باشد:

در رابطه فوق Y نشان دهنده متغیر وابسته، X متغیرهای توضیحی مشاهده شده و Z نشان دهنده متغیرهای توضیحی غیر قابل مشاهده اثر گذار بر متغیر وابسته برای هر مقطع بوده که برای توضیح بهتر، این دسته از متغیرها از مقادیر اجزا خطا جدا شده‌است. نماد i نشان دهنده مقطع ها یا واحد های مشاهده شده، t نشان دهنده دوره زمانی و j و pنشان دهنده تفاوت بین متغیرهای مشاهده نشده و مشاهده شده در مدل است. عبارت   نشان دهنده خطای برآورد داده‌های ترکیبی است که تمامی شرایط مربوط به جملات خطا تحت فرضیات گوس – مارکو را داراست.
۳-۱۲- تحلیل رگرسیون
رگرسیون در لغت به معنای «بازگشت به مراحل قبلی در یک مسیر تحول و توسعه» است. تحلیل رگرسیون درواقع بدنه اصلی مطالعات اقتصادسنجی را تشکیل می‌دهد و به طور کلی درباره مدلهای رگرسیون و نحوه برآورد آن ها بحث می ‌کند.
برای آشنایی با مفهوم رگرسیون، فرض کنید یک متغیر مثل Y را در طول زمان یا در بین واحدهای مختلف مشاهده کرده و داده‌های مربوط به آن را به دست آورده ایم. می‌خواهیم چگونگی تغییرات آن را تفسیر کنیم. برای این منظور باید متغیر یا متغیرهایی را در نظر بگیریم که بتوانند این تغییرات را توضیح دهند. فرض کنید:

این مدل، یک مدل ریاضی است چرا که فقط رابطه ریاضی بین متغیر وابسته (Y) و متغیرهای مستقل (xiها) را منعکس کرده است. اگر تابع f نسبت به متغیرهای x₁ تا x_k خطی باشد یعنی به فرم:

این مدل، یک مدل ریاضی خطی نامیده می‌شود. اینکه چه متغیرهایی باید به عنوان متغیرهای توضیح دهنده استفاده شوند می‌تواند به تئوری‌های اقتصادی یا برداشت شخصی مدل ساز بستگی داشته ‌باشد. شکل تابع نیز تابع نظر مدلساز است و او می‌تواند شکل های تابعی متفاوتی را امتحان کند که بیشترین سازگاری را با داده‌های موجود داشته باشد. اما باید توجه داشت که حتی اگر متغیرهای توضیح دهنده به درستی انتخاب شده باشند و فرم تابعی نیز درست تصریح شده باشد، باز هم مدل ساخته شده یک رابطه همواره درست نخواهد بود. دلایل این امر را می‌توان چنین برشمرد:
علاوه بر متغیرهای توضیح دهنده وارد شده در مدل، عوامل دیگری نیز وجود دارند بیان کمی آن ها معمولاً بسیار دشوار است و در نتیجه وارد کردن آن ها در مدل مقدور نیست. به عنوان مثال اگر قصد مدل کردن مصرف یک کشور را داشته باشیم، چگونگی انتظارات مصرف کننده نسبت به تغییر در پارامترهای مختلف اقتصادی و درجه عدم اطمینان نسبت به تغییر در پارامترهای مختلف اقتصادی قابل مشاهده نیستند. ثانیا اقتصاد با رفتار انسانها سر و کار دارد و می‌ دانیم که در رفتار انسان همواره عناصر تصادفی غیرقابل پیش بینی وجود دارد که اساسا نمی‌توان آن ها را در مدلهای ریاضی گنجاند. همچنین دلایل دیگری مانند خطا در اندازه گیری متغیرهای وابسته و مستقل می‌توان ذکر کرد.
پس باید پذیرفت که مدلهای ریاضی برای توضیح پدیده‌های اقتصادی دقیق نیستند و خطا دارند. به این خطا اصطلاحا “جمله اخلال” می‌گویند زیرا تعادل ریاضی مدل را مختل می‌ کند. به همین دلیل یک جمله خطا (یا ترم تصادفی) به مدل اضافه می‌کنیم که جانشینی برای اثر همه عوامل نادیده گرفته شده در مدل است. بنابراین تفاوت کلی مدلهای ریاضی و مدلهای رگرسیون در جمله اخلال است. هر گاه به مدلهای ریاضی یک جمله اخلال – که یقینا تصادفی است – اضافه کنیم به یک مدل رگرسیون تبدیل خواهد شد.

به متغیر Y که در سمت چپ معادله قرار دارد، متغیر وابسته و به xiها متغیرهای توضیح دهنده یا رگرسورها گفته می‌شود. اصطلاحات متغیر برونزا و متغیر درونزا نیز به ترتیب برای xi‏ها و Y به کار می‌رود زیرا فرض بر این است که مقادیر xiها خارج از مدل مفروض تعیین شده و در نتیجه برونزا هستند در حالی که مقادیر Y در داخل مدل و بر اساس قانونمندی تعیین می‌شود و به همین دلیل درونزا خواهد بود.
۳-۱۳- فروض کلاسیک
با بررسی مدلهای رگرسیون به سهولت مشاهده می‌شود که هر گونه پیشرفت در تحلیلهای رگرسیونی متوقف به شناخت بیشتر از جمله اخلال مدل است. در واقع در یک مدل رگرسیون، جمله اخلال با اینکه نقش مهمی ایفا می‌کند اما بنا به تعریف ناشناخته است. هر گاه کوشش کنیم اجزایی از جمله اخلال را بشناسیم و آنها را اندازه گیری کنیم این اجزای شناخته شده در قسمت معین مدل قرار می‌ گیرد و مجموعه عوامل مجهولی که باقی می‌مانند جمله اخلال را تشکیل می‌دهند. بنابراین جمله اخلال هیچگاه قابل مشاهده و اندازه گیری نیست. در نتیجه تنها راه خروج از این تنگنای نظری این است که یک سری فرضهای منطقی در مورد جمله اخلال    مطرح کنیم تا بر آن اساس بتوان به تحلیلهای رگرسیونی ادامه داد. این فرض ها با یک فرض در مورد متغیرهای برونزا با عنوان فرض های کلاسیک مدلهای رگرسیون مطرح می‌شود.
مهمترین نکته در مورد   تصادفی بودن آن است. با توجه به تعریفی که از   ارائه شد، بدیهی است که این فرض قابل قبول است و خلاف آنرا نمی‌توان تصور نمود.   یک متغیر تصادفی است و مثل همه متغیرهای تصادفی دارای یک تابع توزیع احتمال و در نتیجه میانگین و واریانس (و بقیه گشتاورها) است. سوال مهمی که می‌توان مطرح کرد این است که خصوصیات آماری و شکل تابع توزیع احتمال متغیر تصادفی   چیست؟ پاسخ به این سوال فروض کلاسیک نامیده می‌شود. فروض کلاسیک عبارتند از:
اولین فرض این است که میانگین یا امید ریاضی جمله اخلال صفر است.

این فرض در واقع به این معنی است که به ازای هر مقدار معین از متغیرهای توضیح دهنده، میانگین تمام مقادیر ممکن   برابر صفر است. ظهور مقادیر مختلف   به اعتبار فرض آزمایشهای فرضی تکراری به ازای مقادیر معین و ثابت متغیرهای توضیح دهنده است. مفهوم کلی این فرض این است که مدل خطای سیستماتیک ندارد.
دومین فرض ثابت بودن واریانس جمله اخلال به ازای مقادیر مختلف متغیرهای مستقل است.

هرگاه واریانس جمله اخلال ثابت باشد، می‌گوییم مدل واریانس همسان و در غیر این صورت واریانس ناهمسان است.
سومین فرض این است که و    به ازای تمامی مقادیر  از یکدیگر مستقلند. یعنی کوواریانس آنها صفر است.

به عبارت دیگر هرگاه دو مقدار متفاوت برای متغیرهای مستقل را در نظر بگیریم، فرض بر این است که جمله‌های اخلال متناظر با آنها از یکدیگر مستقلند. در چنین حالتی می‌گوییم که جمله‌های اخلال خود همبستگی ندارند.
چهارمین فرض این است که تابع توزیع جمله اخلال را نرمال بدانیم. بنابراین با توجه به فرضهای اول و دوم و سوم می‌توان گفت که   دارای توزیع مستقل نرمال با میانگین صفر و واریانس ثابت  است.

پنجمین و آخرین فرض از فرض‌های کلاسیک این است که متغیرهای توضیح دهنده غیرتصادفی هستند. این فرض بیشتر برای سهولت در استنتاج قضایا و نیز رسیدن به نتایج جالبتر در تخمین پارامترهاست. بدیهی است که می‌توان این فرض را نقض کرد و متغیرتوضیح دهنده را به صورت یک متغیر تصادفی در نظر گرفت. به هر حال فرض غیرتصادفی بودن متغیرهای توضیح دهنده بدین معناست که  ها از متغیر تصادفی   مستقل هستند.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده‌های آماری
۴-۱- مقدمه‏
پژوهشگر برای پاسخگویی به مسأله تدوین شده و یا تصمیم‌گیری در مورد رد یا تأیید فرضیه‌ای که صورت بندی کرده است، به بیان نتایج پژوهش می پردازد. در این فصل «داده‌های تجربی» تبدیل به «داده‌های آماری» شده در رابطه با هر پرسش، فرضیات توصیف و مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.
مقصود از تجزیه و تحلیل عبارتست از دسته بندی، مرتب کردن، دستکاری و خلاصه کردن داده‌ها به منظور دستیابی به جواب پرسش‌های پژوهش. به بیان دیگر در تجزیه و تحلیل، مجموعه هایی وسیع، پیچیده و حتی غیر قابل درک داده‌ها به واحدها، الگوها و شاخص های قابل درک و مشاهده در مسائل پژوهش تبدیل می‌شود. به طور کلی تجزیه و تحلیل به منظور تنظیم و خلاصه کردن داده‌ها به صورت اطلاعاتی روشن، خوانا و تفسیرپذیر به کار می رود. به گونه ای که بتوان روابط موجود در مسائل پژوهش را کشف و بررسی و آزمون نمود.هدف از تحلیل و توصیف در آمار، تحلیل جامعه آماری است که به دو طریق توصیفی و استنباطی عنوان می‌شود. استفاده از هر کدام از این آماره‌ها، به نوع تحقیق بستگی دارد که در این پژوهش از هر دو تحلیل آماری استنباطی و توصیفی برای تحقیق و بررسی میدانی استفاده شده‌است.
۴-۲-شاخص های توصیفی متغیرها
به منظور شناخت بهتر ماهیت جامعه ای که در پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته است و آشنایی بیشتر با متغیرهای پژوهش، قبل از تجزیه و تحلیل داده‌های آماری، لازم است این داده‌ها توصیف شود. آمار توصیفی به تلخیص، توصیف و توضیح ویژگی های مهم داده‌ها گفته می‌شود. توصیف آماری داده‌ها، گامی در جهت تشخیص الگوی حاکم بر آن ها و پایه ای برای تبیین روابط بین متغیرهایی است که در پژوهش به کار می رود. بر این اساس، قبل از این که به آزمون فرضیه های پژوهش پرداخته شود، متغیرهای پژوهش به صورت خلاصه در جدول شماره (۴-۱) مورد بررسی قرار می گیرد.
جدول ۴-۱- شاخص های توصیف کننده متغیرهای تحقیق در قالب شاخص های مرکزی، شاخص (STATISTICS) پراکندگی و شاخص های شکل توزیع

آنتونی و همکاران (۱۹۹۸) مقیاس مذکور را مورد تحلیل عاملی قرار دادند که نتایج پژوهش آنان مجدداً حاکی از وجود سه عامل افسردگی ، اضطراب و تنیدگی بود . نتایج این مطالعه نشان داد که ۶۸ درصد از واریانس کل مقیاس توسط این سه عامل مورد سنجش قرار می گیرد. ارزش ویژه عوامل تنیدگی ، افسردگی و اضطراب در پژوهش مذکور به ترتیب برابر ۰۷/۹ ،۸۹/۲،۲۳/۱وضریب آلفا برای این عوامل به ترتیب ۹۷/۰، ۹۲/۰ ، ۹۵/۰ بود . همچنین نتایج محاسبه همبستگی میان عوامل در مطالعه  آنتونی و همکاران (۱۹۹۸) حاکی از ضریب همبستگی  ۴۸/۰ میان دو عامل افسردگی و تنیدگی ، ضریب همبستگی ۵۳/۰ بین اضطراب و تنیدگی و ضریب همبستگی ۲۸/۰بین اضطراب و افسردگی بود . روایی و اعتبار این پرسشنامه در ایران توسط سامانی و جوکار (۱۳۸۶) مورد برسی قرار گرفته است که اعتبارباز آزمایی را برای مقیاس افسردگی ، اضطراب و تنیدگی به ترتیب برابر ۸۰/۰ ، ۷۶/۰ و ۷۷/۰ و آلفای کرونباخ را برای مقیاس افسردگی ، اضطراب و تنیدگی به ترتیب برابر ۸۱/۰ ، ۷۴/۰ و ۷۸/۰ گزارش نموده اند. در بررسی روایی این مقیاس شیوه ی آماری تحلیل عاملی از نوع تاییدی و به روش مولفه های اصلی مورد استفاده قرار گرفت . مقدار عددی شاخص KMO برابر با ۹۰۱۲/۰ و نیز شاخص خی دو در آزمون کرویت بارتلت برابر ۹۳/۳۰۹۲ بود که در سطح ۰۰۰۱/۰ معنی دار بود و حکایت از کفایت نمونه و متغیرهای  انتخاب شده برای انجام تحلیل عاملی داشت . بر اساس تحلیل عاملی انجام شده توراُم  با چرخش وایماکس بر روی گویه های پرسشنامه و با ملاک قرار دادن مقادیر ویژه  وشیب نمودار اسکری  سه مقیاس فرعی استخراج شد که عبارتند از : افسردگی ، اضطراب و تنیدگی که در راستای عامل های آزمون اصلی DASS می باشد .

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۳-۳- پرسشنامه پرخاشگری باس و پری^[۹۲](AQ)( پیوست شماره۳)
ابزار دیگر پرسشنامه پرخاشگری باس و پری(AQ) می باشد که این هم در کودکان هر دو گروه طلاق رسمی و عاطفی استفاده شده است. ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮی در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﻓﺮم ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮی ﺑﺎ سوﭘﺮی(AQ) (1992)ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ. اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﯾﮏ اﺑﺰار ﺧﻮد ﮔﺰارﺷﯽاﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ۲۹ ﻋﺒﺎرت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آزﻣﻮدﻧﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻋﺒﺎرات در ﯾﮏﻃﯿﻒ ۵ درﺟﻪای ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﺑﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ دارای ۴ ﺧﺮده ﻣﻘﯿﺎس ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮیﮐﻼﻣﯽ، ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ، ﺧﺸﻢ، ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺮﭼﻪ ﻧﻤﺮه ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺮد ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮی ﺑﯿﺶﺗﺮی دارد (ﺳﺮوﻗﺪ،داﻧﺶﭘﺮور، ۱۳۸۹).
اﻋﺘﺒﺎر ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮی از راه ﺳﻪ روش آﻟﻔﺎیﮐﺮوﻧﺒﺎخ، ﺑﺎز آزﻣﺎﯾﯽ و ﺗﻨﺼﯿﻒ ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ، ﺿﺮاﯾﺐ ۷۸/۰، ۸۹/۰ و ۷۳/۰ﺑﻪ دﺳﺖآﻣﺪ. رواﯾﯽ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪ ﻧﯿﺰ، از راه ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی رواﯾﯽﻫﻤﮕﺮا، ﻫﻤﺰﻣﺎن و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ. رواﯾﯽﻫﻤﮕﺮای ﭘﺮﺳشﻧﺎﻣﻪ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮی ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ زﯾﺮ ﻣﻘﯿﺎسﻫﺎی اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﺑﺎ ﮐﻞ ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪ ، ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﯿﺎن۳۷/۰ﺗﺎ۷۸/۰ ﻣﺘﻐﯿﯿﺮ و ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﻮدﻧﺪp<0/100 (ﻣﺤﻤﺪی، ۱۳۸۵).
۳-۳-۴- مقیاس طلاق عاطفی(پیوست شماره۱):
برای انتخاب زنان طلاق عاطفی از مقیاس طلاقعاطفیکه توسط استاد راهنما(هاشمی،۱۳۹۲)طراحی شده بود، استفاده شد که شامل ۳۰ گویهدرباره جنبه های مختلف زندگی زناشویی بود . نمونه گویه:« در حال حاضر از زندگی ام راضی نیستم و فقط به خاطر فرزندانم تحمل می کنم». روایی مقیاس با روش تحلیل عاملی مورد بررسی قرار گرفت. نمودار اسکری و بررسی بارهای عاملی مؤید وجود یک عامل کلی بود که ۷۰ درصد واریانس متغیر را تبیین می کرد. بررسی پایایی با محاسبه آلفای کرونباخ صورت گرفت و ضریب ۹۴/۰ بدست آمد.
۳-۴- روش اجرا
به منظور گردآوری اطلاعات مورد نیاز برای این پژوهش،همانگونه که پیش از این گفته شد از چهار مقیاس سازگاری بل، پرسشنامه افسردگی-اضطراب-استرسDASS ، پرسشنامه پرخاشگری باس و پری(AQ) و مقیاس طلاق عاطفی استفاده شد.پس از اطمینان نسبت به پایایی آزمونها این مقیاسها برای کل نمونه پژوهش به مرحله اجرا درآمد. عملیات گردآوری اطلاعات با مراجعه به دفاتر وکالت وکلای طلاق و مراکز مشاوره خانواده در سطح شهر شیراز انجام شد.لازم به ذکر است که پیش از تکمیل پرسشنامه توسط شرکت کنندگان، توسط اجرا کننده مقیاسها (محقق) توضیحاتی در مورد هدف و نحوه تکمیل مقیاسها ارائه می گردید.
۳-۴-۱- روش تحلیل داده ها
پس از گردآوری اطلاعات توسط محقق، ابزارها کد گذاری شده و به کمک نرم افزار SPSS مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. برای تجزیه و تحلیل داده های حاصل از این مطالعه، جهت کسب اطلاعات توصیفی آزمودنی ها، از شاخص های آمار توصیفی همچون میانگین، انحراف معیار وفراوانی و درصد استفاده گردید که جداول و شرح آن در فصل چهارم ارائه شده است. برای پاسخگویی به سئوال اول و دوم پژوهش، آزمون تحلیل واریانس چند متغیره اجرا شد.
فصل چهارم
یافته های پژوهش
در این فصل یافته های پژوهش ارائه می شوند. در این راستا،یافته های توصیفی متغیرهای پژوهش، نتایج تحلیل واریانس چندمتغیره برای مقایسه دو گروه طلاق عاطفی و طلاق رسمی در متغیرهای پژوهش ارائه می شوند.
۴-۱- یافته های توصیفی مربوط به متغیر های پژوهش
یافته های توصیفی مربوط به متغیرهای پژوهش(ناسازگاری و مؤلفه های آن، اضطراب، افسرگی، استرس و پرخاشگری) در گروه های طلاق عاطفی و طلاق رسمی در جدول شماره ۴-۱ آورده شده است.
جدول شماره ۴-۱-یافته های توصیفیمتغیرهای پژوهشمربوط به نمراتگروه های طلاق عاطفی و طلاق رسمی

۴-۶-۲-۲ گرایش تعاملی
طرفداران برنامه­ ریزی تعاملی بر آن هستند که آرمان آینده باید بسی بهتر از حداکثر توانایی کنونی باشد. بنابراین، گرایش تعاملی به جای بها دادن به بهترین عملکرد در زمان مشخص و تحت شرایط مشخص، به بهبود عملکرد در طول زمان ارج می­نهد. هدف آن حداکثر کردن توانایی ­یادگیری و سازگارکردن­ یعنی توسعه است. گرایش تعاملی تنها گرایشی است که به توسعه فرد، سازمان، اجتماع و بهبود کیفیت زندگی می­انجامد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

گرایش تعاملی، گذشته، حال و آینده را به عنوان بخش­های مجزا اما جنبه­ های غیرقابل تفکیک که باید برای آن برنامه­ ریزی کرد می­شناسد. هر شرکت کننده فرصت می­یابد تا به درک خود نسبت به اینکه رفتارش چگونه بر عملکرد کل اثر می‌گذارد و درنتیجه این عملکرد را بهبود می­بخشد بیفزاید. به عبارت دیگر، هرکس که با سیستمی ­سروکار دارد­ یک­ یاری دهنده بالقوه در طراحی مجدد آن است چرا که فایده اصلی برنامه­ ریزی تعاملی از طریق مشارکت در آن به دست می‌آید. این حالت توسعه فردی و سازمان را تسهیل می­ کند. این توسعه، بدون توجه به نتیجه­ کار در فرایند مشارکت روی می‌دهد. در چنین زمینه ای است که کار، بازی و ­یادگیری در هم تنیده می­ شود و توسعه به بار می­نشیند. بنابراین، برنامه­ ریزی تعاملی پارادایم طراحی­یک آینده مطلوب و کشف راه­های رسیدن به آن در مقابل پارادایم پیش‌بینی و آمادگی است.
در این نوع برنامه­ ریزی به علت دید کل نگر، بخش­ها و سطوح­ یک سازمان همزمان و وابسته به هم برنامه­ ریزی می­ کنند، لذا به نتیجه بهتری دست می­یابند. این مفهوم از برنامه­ ریزی که همه با هم و در­یک زمان انجام می­ شود مخالف برنامه­ ریزی ترتیبی از بالا به پایین ­یا از پایین به بالا در سازمان است. (بینش، ۱۳۸۴)
۷-۲-۲ انواع روش­های برنامه­ ریزی
برنامه­ ها برای مقاصد متنوعی تنظیم می‌شوند و به فراخور هر وضعیت به گونه‌ای متناسب با آن شکل می‌گیرند. لذا دسته بندی ذیل را می توان برای انواع برنامه­ ریزی عنوان کرد:
۱-۷-۲-۲ برنامه‌ریزی تخصصی
گاهی با توجه به ماهیت تخصصی برخی از وظایف مدیریت برای انجام آن­ها برنامه‌ریزی می‌شود. این برنامه­ ریزی­ها را برنامه­ ریزی تخصصی می‌نامند که بر اساس وظایف مدیریت در سازمان عنوان می‌شود.
الف) برنامه­ ریزی و کنترل تولید (مدیریت تولید): عبارت است از تعیین نیازها و تأمین ابزار و تسهیلات و تربیت نیروی انسانی لازم برای تولید محصولات و کالاها با توجه به تقاضای موجود در بازار و نیازهای پیش بینی نشده­ی جامعه.
ب) برنامه­ ریزی نیروی انسانی: در این نوع از برنامه­ ریزی با تعیین افراد مورد نیاز سازمان در سالهای آینده امکانات و تسهیلات مورد نیاز (انتخاب، آموزش، ترفیع، بازنشستگی و… ) تخمین زده می‌شود. برنامه­ ریزی نیروی انسانی با تهیه نمایشگر (ساختار) سازمانی آغاز می‌شود و مواردی نظیر تهیه نمایشگر جانشین و ترفیع، تدوین آیین نامه استخدامی­ و تنظیم برنامه ­های آموزشی ضمن خدمت را در بر می­گیرد. ج) برنامه­ ریزی مالی و تنظیم بودجه: عبارت است از تعیین میزان و چگونگی منابع و همچنین تعیین میزان و چگونگی مصارف مالی به منظور تأمین هدف­های مؤسسه، صاحبان و کنترل کنندگان آن می­باشد.
۲-۷-۲-۲ برنامه­ ریزی عملیاتی (اجرایی)
برنامه ­های اجرایی برای به اجرا درآوردن تصمیمات راهبردی طرح می‌شوند، به عبارت دیگر برنامه ­های اجرایی عبارتند از تصمیمات کوتاه مدت که برای بهترین استفاده از منابع موجود با توجه به تحولات محیط اتخاذ می‌گردد.
مراحل برنامه­ ریزی عملیاتی عبارتند از:
الف) تدوین برنامه ­های کوتاه مدت (مانند تنظیم بودجه و زمانبندی)
ب) تعیین معیارهای کمی­ و کیفی سنجش عملکرد و ارزیابی هزینه­ های اجرای عملیات
ج) ارزیابی برنامه­ ها و تعیین موارد انحراف عملکرد از آنها
د) تجدید نظر در برنامه­ ها و تهیه برنامه ­های جدید. (دو ماهنامه توسعه انسانی پلیس، شماره ۷)
۳-۷-۲-۲ برنامه­ ریزی استراتژیک (راهبردی)
برنامه­ ریزی استراتژیک نوعی برنامه­ ریزی فرایندی است. دلیل فرایندی بودن برنامه­ ریزی در نوع و گونه­ پدیده­هایی است که برای آن­ها برنامه­ ریزی صورت می­گیرد. در برخورد با این پدیده ­ها به دلیل اینکه پیوسته در حال دگرگون شدن هستند باید برنامه­ ریزی آن­هابه گونه ای انجام گیرد که قابلیت بازخورد و تطبیق با شرایط جدید را داشته باشد. (ایوانز^[۲۰]، ۲۰۰۳) در تعریف برنامه­ ریزی استراتژیک به عنوان فرایند تشخیص محیط داخلی و خارجی سازمان بیان می­شودکه در واقع به تصمیم ­گیری در مورد چشم انداز و ماموریت، اهداف کلی، ایجاد و انتخاب استراتژی­ های عمومی­که قابل پی گیری باشد می ­پردازد، و عمل تخصیص منابع برای رسیدن به اهداف سازمانی را به عهده دارد. (هلریگل^[۲۱] و همکاران، ۲۰۰۵)
هدف از برنامه­ ریزی استراتژیک همسویی فعالیت­های سازمان با محیط مربوطه می­باشد چراکه این هدف ادامه بقا و اثر بخشی را برای سازمان به دنبال دارد. این فرایند ملزم نظارت سازمان بر محیط داخلی و خارجی خود می­باشد تا دائماً تغییرات مورد نیاز را در برنامه ­های تاکتیکی و راهبردی موجود ایجاد کند ­یا به ایجاد مجموعه ­ای دیگر از برنامه­ ها بپردازد. (اُبنگ^[۲۲]، ۲۰۰۸)
نویسندگان و اندیشمندان مدیریت هر کدام تعریف خاصی از این نوع برنامه­ ریزی ارائه داده اند که در ذیل به مواردی از آن­ها اشاره شده است:
از نظر"لرنر” برنامه­ ریزی استراتژیک فرایند تغییر سازمانی مستمر و پیچیده ای است که اگر ویژگی­های زیر ترکیب شوند، فرایند برنامه­ ریزی استراتژیک موفق و جامعی را تعریف می­ کنند. برنامه­ ریزی استراتژیک: نگاه به آینده دارد و تمرکز بر آینده پیش بینی شده است. به این مسئله توجه دارد که جهان بعداز ۵ الی ۱۰ سال چه تفاوت­هایی با اکنون خواهد داشت. درصدد خلق آینده سازمان برمبنای آن چیزی است که احتمال می­رود در آینده ایجاد شود.
- برمبنای تجزیه و تحلیل روندها و سناریو­های پیش بینی شده برای گزینه­ های ممکن در آینده است و نیز برمبنای تجزیه و تحلیل داده ­های داخلی و خارجی است.
- منعطف و متمایل به ایجاد تصویری بزرگ از آینده سازمان است. برنامه­ ریزی استراتژیک سازمان را با محیطش تطبیق می­دهد، زمینه ای برای دسترسی به اهداف ایجاد می­ کند، چارچوب و جهتی برای سازمان فراهم می­سازد تا به آینده دلخواه خود برسد. چارچوبی به وجود می ­آورد که می­توان با تجزیه و تحلیل کامل سازمان، محیط داخلی و خارجی و پتانسیل های سازمان در آن چارچوب به مزیت رقابتی دست ­یافت. این امر سازمان را قادر می­ کند تا به روندها، اتفاقات، چالش­ها و فرصت­های به وجود آمده، ازطریق چارچوبی از بینش و ماموریت ایجاد شده توسط فرایند برنامه­ ریزی استراتژیک پاسخ دهد.
- فرایندی نظری و کیفی است. برنامه­ ریزی استراتژیک، داده ­های نرم مانند: تجارب، نیات و ایده­های موجود در گفتگوهای روزانه سازمان را ترکیب می­ کند و درصدد ارائه ­یک بینش و هدف سازمانی روشن است.
- به سازمان اجازه تمرکز می­دهد، زیرا فرایندی پویا و مستمر از فعالیت­های خود تحلیلی است.
- فرایند­یادگیری مستمر، در جریان و گفتگوی سازمانی است که به فراتر از دسترسی به­یک سری اهداف از پیش تعیین شده توسعه می­یابد. برنامه­ ریزی استراتژیک درصدد است روشی که ­یک سازمان فکر و عمل می­ کند را تغییر داده و ­یک سازمان­یادگیرنده به وجود آورد.
- وقتی موفقیت آمیز باشد، تمام نواحی عملیاتی را تحت تاثیر قرار داده و به عنوان قسمتی از فلسفه و فرهنگ سازمان درمی­آید. (لرنر، ۲۰۰۲)
از منظر “آرمسترانگ” برنامه‏ ریزی استراژیک شامل بستر ­یا چارچوبی برای عملی ساختن تفکر استراتژیک و هدایت عملیات بر پایه حصول نتایج مشخص و برنامه­ ریزی شده است که براساس آن اهداف، مأموریت، ارزش­ها، چشم‏انداز و استراتژی­ های سازمان مشخص می‏شود. (آرمسترانگ، ۱۳۸۴)
از نظر “برایسون” برنامه‏ ریزی استراتژیک روشی سیستماتیکی است که فراگرد مدیریت استراتژیک را پشتیبانی و تأیید می‏کند. برنامه‏ ریزی استراتژیک‏ متضمن همه اقداماتی است که منجر به تعریف اهداف و تعیین استراتژی­ های مناسب جهت دستیابی به آن اهداف برای کل سازمان می‏شود. (برایسون، ۱۳۸۶)
از نظر “پیرنیا” برنامه‏ ریزی استراتژیک مطالعه تصیم‏گیری تعیین‏کننده اهداف و هماهنگ‏کننده فعالیت­های سازمان است. (پیرنیا، ۱۳۸۲)
از نظر “مشبکی” برنامه‏ ریزی استراتژیک عبارت است از تعیین هدف­های سازمان و اتخاذ تصمیم در خصوص برنامه‏های جامع عملیاتی که منجر به دستیابی‏ به اهداف بلند مدت و حیاتی سازمان در محیط رقابتی بوده که ضمن آن اهداف و خطوط کلی فعالیتها و مأموریتهای بلندمدت سازمان تعیین‏ می‏شود. (مشبکی، ۱۳۸۵) در برنامه­ ریزی استراتژیک اصل اساسی بر این است که از ­یک سو با بهره گیری از فرصت­های خارجی و پرهیز از تأثیرات ناشی از تهدیدات خارجی و با کاهش دادن آنها، به تدوین راهبرد پرداخت؛ و از سوی دیگر در تدوین این استراتژی­ها هدف این نیست که بهترین استراتژی مشخص شود، بلکه هدف درواقع تعیین استراتژی­ های قابل اجراست. از نظر برایسون، برنامه­ ریزی استراتژیک فرایندی هشت مرحله ای و بسیار منظم تر، مدبرانه تر و مشارکتی تر از سایر فرایندهاست که عبارت اند از: آغاز برنامه­ ریزی استراتژیک و رسیدن به توافق درباره محتوای آن، تعیین و شناسایی دستورها، روشن ساختن رسالت­ها و ارزش­ها، ارزیابی محیط خارجی (فرصت­ها و تهدیدها)، ارزیابی محیط داخلی (نقاط قوت و ضعف)، شناسایی مسائل استراتژیک، تنظیم استراتژی­هایی برای مدیریت مسائل و تدوین دیدگاه کارساز برای آینده. این هشت مرحله باید در هر مرحله از فرایند اجرا، ارزیابی شود و به نتیجه ­گیری منتهی گردد (بهزادفر و زمانیان، ۱۳۸۷)
۱-۳-۷-۲-۲ اهمیت برنامه­ ریزی استراتژیک
اولین ارزش و اولویت برنامه­ ریزی استراتژیک، کمک به سازمان برای فعالیت موفق در محیطی پیچیده و پویا است. برنامه ریزی استراتژیک توانایی سازمان را برای حل مسائل و مشکلاتی که در پیش روی سازمان قرار دارد افزایش می­دهد. (پیرس و رابینسون، ۱۳۸۷) در واقع برنامه­ ریزی استراتژیک، ابزار مدیریتی توانمندی است که برای کمک به شرکت­های کوچک طراحی می­ شود تا آن­ها به صورت رقابتی خود را با تغییرات پیش بینی شده محیط تطبیق دهند. خصوصاً، فرایند برنامه­ ریزی استراتژیک­ یک نگرش و تجزیه و تحلیلی از شرکت و محیط مربوط به آن ارائه می­ کند؛ شرایط فعلی شرکت را توضیح می­دهد و عوامل کلیدی موثر بر موفقیت آن را شناسایی می­ کند. ( فرای و استونر، ۱۹۹۵)
پژوهش­ها نشان می­دهد که عملکرد سازمان­هایی که به برنامه ریزی استراتژیک می پردازند بیشتر و بهتر از دیگر سازمآن­هاست. دستیابی به یک حلقه ارتباطی مناسب بین محیط یک سازمان و استراتژی­ های آن، ساختار و فرآیندهای آن سازمان، آثار مثبتی بر عملکرد آن دارد. (دیوید و ویلن، ۱۳۸۶)
۲-۳-۷-۲-۲ سطوح برنامه­ ریزی استراتژیک
فرایند برنامه­ ریزی استراتژیک با توجه به اندازه شرکت در دو یا سه سطح تعریف می شود. در سازمان­های بزرگ که دارای چند کسب و کار هستند. استراتژی­ها در سه سطح از سازمان تعریف می شوند. در سازمان­های کوچک ممکن است در دو سطح تعیین شوند. این سطوح عبارتند از: (اعرابی و آقا زاده. ۱۳۸۶)
سطح سازمانی^[۲۳]: هدف از برنامه ریزی استراتژیک در این سطح، هدایت نمودن و مشخص کردن جهت گیری کل سازمان است.
سطح بخشی^[۲۴]: در سازمان­های بزرگ که دارای بخش­های مختلف مستقلی هستند. در راستای ماموریت­ها و استراتزی­های سطح سازمانی، برای هر یک از بخش­های سازمان استراتژی­هایی تعیین می شود.
سطح عملکردی^[۲۵]: در این سطح بر اساس اهداف و استراتژی­ های سطوح بالاتر برای هر یک از عملکردهای سازمان، استراتژی عملکردی تعریف می گردد. (همان ماخذ)
۳-۳-۷-۲-۲ ویژگی­های برنامه­ ریزی استراتژیک

1. 1. برنامه­ ریزی استراتژیک، انعکاسی از ارزش­های حاکم بر جامعه است. جهان بینی­ها، اعتقادات وسنتهای جامعه در برنامه­ ریزی استراتژیک منعکس می­ شود.

1. 1. برنامه­ ریزی استراتژیک معطوف به سؤالات اصلی و مسائل اساسی سازمان­ها است. سؤالاتی از این قبیل « برنامه ­های امروز سازمان چیست؟» و « برنامه ­های آتی چه باید باشد؟ ».

1. 1. برنامه­ ریزی استراتژیک با مطرح ساختن اهداف بلند مدت و تبیین رسالت­های سازمان، مدیران را در انجام فعالیت­هایشان هم جهت و هماهنگ می­سازد.

1. برنامه­ ریزی استراتژیک دارای دید دراز مدت است و افق­های دورتری را در سازمان مطرح می­سازد.

• • • • • 1. 1. ریسک‌پذیری

           

       

   

ازنظر دراکر^[۷۴] (۱۹۸۵) در کتاب نوآوری‌ها و کارآفرینی، کارآفرینان موفق بیش از تمرکز بر ریسک به فرصت‌ها توجه می‌کنند. به‌بیان‌دیگر، سازمانی که گرایش کارآفرینی داشته باشد، بیشتر مایل به توجه و تلاش برای دست‌یابی به فرصت‌ها است. ریسک‌پذیری^[۷۵] نیز همانند نوآوری همواره به‌عنوان یکی از مشخصات اصلی کارآفرین و کارآفرینی موردتوجه بوده است. کانتیلون^[۷۶] نویسنده­ی فرانسوی به‌عنوان نخستین فردی که در سال ۱۷۳۴از اصطلاح کارآفرینی استفاده نموده است مشخصه اصلی کارآفرین را ریسک‌پذیری او می‌داند (آگچا^[۷۷] و همکاران،۲۰۱۲). موضوع ریسک یک مؤلفه مهم در مطالعات رفتار کارآفرینانه است. تمایل به ریسک‌پذیری به موقعیت‌ها تنوع می‌بخشد. مدیران نوآور دولتی درواقع کارآفرین هستند. آن‌ها خطرات را با تمایل فرصت‌طلبانه به اقدامات و محاسبات آگاهانه از دیوانسالاری و موانع سیاسی در مقابل نوآوری می‌پذیرند (وفائی و مقیمی، ۱۳۸۹).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

• • • • • 1. 1. رویکرد نوآورانه

           

       

   

شومپیتر^[۷۸] (۱۹۳۶) را می‌توان در زمره­ی نخستین اقتصاددانانی دانست که از نوآوری به‌مثابه موتور پیشران رشد اقتصادی یاد می کند. همل^[۷۹](۲۰۰۰) در کتاب رهبری انقلاب خود، از نوآوری به‌عنوان مهم­ترین بخش راهبردی شرکت یاد می‌کند. از اصلی‌ترین مشخصات فرایند کارآفرینی سازمانی، نوآور بودن است که منعکس‌کننده‌ی میزان حمایت سازمان از فعالیت‌های کارآفرینی می‌باشد. در بیان اهمیت نوآوری باید گفت که کارآفرینی بدون نوآوری وجود ندارد. دمان پور ویسچنفسکی^[۸۰] (۲۰۰۶) در تعریفی کوتاه، رویکرد نوآورانه^[۸۱] را این‌گونه تعریف کرده ­اند:"ایجاد و استفاده از ایده‌ها یا رفتارهای جدید در سازمان"(کروگر و اسچرر^[۸۲]،۲۰۰۷). نوآوری مطرح‌شده در گرایش کارآفرینانه به معنای تمایل شرکت برای به‌کارگیری و پشتیبانی از ایده‌های جدید، مواد بدیع و نوظهور، آزمایش‌ها و فرآیندهایی است که به نتایج ارزشمندی ازجمله تولید محصولات و خدمات جدید و پیشرفت تکنولوژیکی منجر می­ شود. از طرفی، رویکرد نوآوری بازتاب گرایش یک شرکت به درگیر شدن با ایده‌های جدید، آزمایش و فرآیندهای خلاق است که ممکن است منتج به محصولات، خدمات یا فرآیندهای تکنولوژیک جدید شود. نوآوری می ­تواند تدریجی^[۸۳] یا رادیکال^[۸۴] باشد، بدین معنا که ممکن است از مهارت­ های موجود به‌منظور ایجاد بهبود تدریجی استفاده کند یا به‌جای آن با ایجاد مهارت­ های جدید و از بین بردن مهارت ­ها و قابلیت ­های موجود-در طی یک فرایند- ایده‌های جدید را توسعه و پرورش بدهد (لامپکین و دس^[۸۵]،۱۹۹۶؛ بالان و لیندسی^[۸۶]،۲۰۱۰).
ازنظر اینکه رویکرد نوآورانه صرفاً بیان­کننده تمایل و گرایش مدیران کارآفرین به نوآوری در سازمان است، بنابراین با عملکرد نوآوری به‌عنوان اجرا و پیاده­سازی نوآوری در محصولات، فرآیندها و شیوه ­های مدیریتی متفاوت است.

امام خمینی(ره) نیز در خصوص پایبندی به همه احکام خرید و فروش و تجارت در برابر غیر مسلمان فتوا داده‌اند که واجب است و آنان حق فسخ معامله را به اشکال مختلف آن دارند (امام خمینی، ۱۴۰۱ق، ص۵۵۲).
اقلیت‌های دینی متعهد به جز امور بازرگانی و فعالیت‌های اقتصادی اصولاً در مورد انتخاب هر نوع شغل و حرفه نیز آزاد و مختار می‌باشند و می‌توانند هر نوع شغل و حرفه‌ای که با قرارداد ذمه منافات نداشته باشد و ایجاد مفاسد و اختلال نظام اجتماعی در داخل جامعه بزرگ متحد نماید اشتغال ورزند. پیشه و حرفه آزاد برای اقلیت‌های دینی متعهد شامل مشاغل تولیدی، صنعتی و همچنین مشاغلی از قبیل طبابت و تعلیم و نظائر آن نیز می گردد. بدیهی است گرچه اصل حق اشتغال به امور مذبور جزء مقتضیات قرارداد ذمه بوده و تضمین آن بر مسلمین لازم می‌باشد ولی این نکته را نیز باید یادآور شد که جزئیات و موارد این حق با تصریحاتی که ممکن است در متن قرارداد ذمه مورد توافق قرار گیرد قابل تغییر و تبدیل می‌باشد. بنابراین چنین حقی برای مسلمین محفوظ است که احیاناً به موجب مصالح ضروری جامعه اسلامی و منافع خاصی که منظور پیشوای مسلمین می‌باشد. اقلیت‌های دینی متعهد و یا افراد معینی از آنان از اشتغال به پاره‌ای از مشاغل و حرفه‌ها محروم و ممنوع گردند و این نوع محدودیت استثنای در مورد امور بازرگانی و اقتصادی نیز ممکن است منظور گردد. بدین ترتیب که در متن قرارداد ذمه محدودیت‌هایی در زمینه فعالیت‌های تجارتی و اقتصادی سوداگران ذمی و یا افراد خاصی از آنان به عللی که به مصالح مسلمین و صلاحدید پیشوای جامعه اسلامی مربوط است ملحوظ شود. ولی در صورتیکه نسبت به این امور تصریحی در قرارداد ذمه نیامده باشد همانطور که گفته شد اقلیت‌های دینی متعهد در زمینه‌های اقتصادی و اشتغال به مشاغل و حرفه‌ها از آزادی کامل برخوردار خواهند شد (عمید زنجانی، ۱۳۷۰، ص۲۰۳).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

همانگونه که گفته شد معامله با اقلیت‌های دینی صحیح است. مسلمانان نمی‌توانند بگویند مال یا اموالی که در دست اقلیت‌ها (اهل کتاب) است وجه فروش شراب است و آن مال را از او قبول نکند. بلکه اسلام تاکید دارد که چنانچه فرد یقین بر این مطلب نیز داشته باشد می‌تواند آن وجه را در ازای معامله‌ای که با او انجام می‌دهد از او بگیرد، چرا که خرید و فروش شراب، خوک و الات لهو برای آنان جایز است.(حلی،۱۴۰۳ق، شرایع الاسلام، ص۳۲۵).
۵-۱-۳- حقوق خانواده، مادر و کودک
خانواده به عنوان واحد اصلی جامعه که وظیفه تربیت و رشد کودک را بر عهده دارد باید به وسیله حکومت حمایت گردد. ابتدا در تشکیل خانواده، سن قانونی و بلوغ، رضایت کامل زوجین و سپس در عرصه زندگی، حمایت موثر از مادر و کودک به ویژه حمایت از کودک در صورت انحلال زوجیت یا فوت پدر و مادر باید مورد توجه دولت‌ها قرار گیرد. در فقه و قوانین اسلام، این حمایت‌ها بسیار نظام یافته و با دقت دنبال شده و نمود آن در قانون اساسی جمهوری متبلور شده است. در بند هشتم مقدمه قانون اساسی و در اصل ۲۱ آن به این حقوق توجه شده است و در آن آمده است:
«دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و امور زیر را انجام دهد:
۱ـ ایجاد زمینه‌های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او؛
۲ـ حمایت مادران، بالخصوص در دوران بارداری و حضانت فرزند و حمایت از کودکان بی‌سرپرست؛
۳ـ ایجاد دادگاه صالح برای حفظ کیان و بقای خانواده؛
۴ـ ایجاد بیمه خاص بیوگان و زنان سالخورده و بی‌سرپرست؛
۵ ـ اعطای قیمومیت فرزندان به مادران شایسته در جهت غبطه آنها در صورت نبودن ولی شرعی.
در بند دوم ماه ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر به این مساله اشاره شده و مواد ۲۳و ۲۴میثاق بین‌المللی اقتصادی ـ اجتماعی نیز به تفصیل از این موضوع سخن گفته است. در ارتباط با حمایت‌هایی که فقه اسلام نسبت به اطفال و زنان اقلیت‌ها علاوه بر حمایت‌های عام مربوط به زنان و اطفال ـ مقرر داشته می‌توان از معافیت‌های مالیاتی زنان و منع کشتن آنها در جنگ یاد کرد. در این خصوص به روایتی که از امام صادق(ع) درباره علت معافیت زنان و اطفال از پرداخت جزیه سوال شده اشاره می‌کنیم که حضرت فرمودند: برای این‌که پیامبر(ص) از کشتن زنان و اطفال در دارالحرب نهی کرده‌اند به جز در صورتی که آنان نیز بجنگند، و اگر با تو بجنگند تا حد امکان از کشته شدن او خودداری کن و نترس که مشکلی پیش آید. پس از آنجا که پیامبر (ص) از کشتن آنان در دارالحرب نهی فرمودند این امر در کشور اسلامی اولویت دارد و اگر از دادن جزیه خودداری کرد امکان قتل او بر تو نیست و از آنجا که کشتن او ممکن نیست. جزیه از او برداشته شده همچنین (کشته نمی‌شود). افراد زمین‌گیر، پیرمرد، زن و اطفال در دارالحرب و به همین دلیل از آنان جزیه برداشته شده است (طوسی، ۱۴۰۶ق، تهذیب الاحکام، ج۶،ص۱۵۶).
همانگونه که در روایت فوق به قیاس اولویت تمسک شده، می‌توان گفت؛ از آنجا که اسلام به حمایت از زنانی که در جنگ با کشور اسلامی هستند توصیه می‌کند. به طریق اولی حمایت از زنان همه پیمان با مسلمانان را مد نظر دارد. البته نوع و چگونگی حمایت را دولت، جامعه و اوضاع زمانه تعیین می‌کند. با این وجود باید گفت حمایت‌هایی که در قانون اساسی نسبت به زنان آمده است برای زنان غیر مسلمان تبعه کشور اسلامی نیز صادق و نافذ است (شریعتی، ۱۳۸۷،ص۱۳۳).
در رابطه با سالخوردگان، معافیت از جزیه را که فقها بر اساس روایات وارده برای پیران سالخورده ذکر کرده‌اند می‌تواند به عنوان گونه‌ای حمایت از قشر آسیب پذیر اقلیت‌ها به شمار آورد(حلی،(محقق)، ۱۴۰۳ق، شرایع الاسلام،ص۲۵۰).
مرد مسلمان همچنین باید در مسائل خانواده و زناشویی با همسر غیر مسلماناش مانند دادن مهریه، نفقه، حسن معاشرت و عده باید همانند صورتی که زن، مسلمان است عمل کند یعنی در روابط خانوادگی و زناشویی بدون توجه به عقیده و دین همسرش بر مبنای حسن معاشرت رفتار کند و فرد مسلمان نمی‌تواند همسر غیر مسلمان خود را به اموری که در دین اسلام واجب است و به روابط زناشویی مربوط نیست وادار کند مانند اجبار به غسل و اقامه نماز محقق حلی در این زمینه می‌گوید: «مسلمان نمی تواند زن ذمی خود را مجبور به غسل کند زیرا بدون غسل نیز استمتاع از زن ممکن است» (محقق حلی، ۱۴۰۳ق، ص۵۱۲). یا در مورد نفقه ایشان معتقد است پرداخت نفقه به افرادی که واجب النفقه انسان هستند واجب است اگر چه کافر باشند (حلی، ۱۴۰۳ق، شرایع الاسلام، ص۵۷۳)، حتی زکات فطره آنان نیز بر او واجب است (محقق حلی، ]بی‌تا[، مخاصر المنافع، ص۸۵).
البته در مسائلی که در حسن معاشرت اخلال ایجاد می‌کند، چون مرد سرپرست خانواده است باید همسر غیر مسلمان به گفته وی عمل کند، مثلا خوردن شراب یا گوشت خوک که آثار و تبعاتی در همسر و فرزندان ایجاد می‌کند و نیز در ظاهر به علت اینکه مباشرت با این اشیاء موجب نجاست بدن فرد می‌شود و در معاشرت خانوادگی اختلال ایجاد می‌کند شوهر می‌تواند همسر غیر مسلمان خود را از خوردن چنین چیزهایی منع کند پس شوهر مسلمان می‌تواند همسر غیرمسلمان خود را ملزم به دوری از موانع استمتاع و معاشرت کند (حلی، ۱۴۰۳ق، شرایع السلام، ص۵۲۱).
روابط خانوادگی بین افراد خانواده اعم از پدر، مادر، همسر، فرزندان و همچنین دیگر افراد تحت تکفل و نیز خویشان و ارحام فرد برقرار می‌شود در اسلام این رابطه تحت عنوان صله رحم بسیار مورد تاکید قرار گرفته و ترک آن از گناهان کبیره محسوب شده است. روایات زیادی از پیامبر (ص) و ائمه اطهار (علیهما السلام) در مورد ترغیب افراد به صله رحم و ترک قطع رحم دارد شده است. این روایات برخی صراحتا و برخی با اشاره، صله رحم را خواه با مسلمان و یا غیر مسلمان متذکر شده‌اند. به عنوان مثال، شخصی از امام صادق پرسید: من خویشاوندانی غیر مسلمان دارم آیا آنان حقی بر من دارند؟ امام فرمود: «نعم، حق الرحم لا یقطعه شیء و اذ کانوا علی امرک کان لهم حقان: حق الرحم و حق الاسلام: آری حق رحم و خویشاوندی را چیزی قطع نمی‌کند. البته اگر خویشان تو مسلمان بودند دو حق بر تو داشتند، حق خویشاوندی و حق مسلمانی(حق مسلمان بر مسلمان).»(محمدی ری شهری، ]بی‌تا[، میزان الحکمه، ص۱۰۵۵).
امام سجاد (ع) در رساله حقوق، حقوق پدر و مادر، همسر و فرزندان، برادران و خواهران و دیگر ارحام انسان را یک به یک برشمرده و هیچ اشاره‌ای به مسلمان یا غیر مسلمان بودن ارحام نکرده است و این دلالت بر عمومیت این حقوق برای ارحام مسلمان و کافر دارد. در روایتی از امام محمد باقر(ع) آمده است: سه امر است که اجازه ترک آن را خداوند به هیچ فردی نداده‌ است: ۱ـ پرداخت امانت به نیک و بد؛ ۲ـ وفای عهد نسبت به نیک و بد؛ ۳ـ نیکی به پدر و مادر چه نیک باشند چه بد. (شریعتی،۱۳۸۱، ص۵۲۱).
بنابراین در فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق بشر معاصر این حقوق برای همه مردم به طور عام و برای اقلیت‌ها به طور خاص در نظر گرفته شده است.
۵-۱-۴- حقوق استقلال در احوال شخصیه
یکی از حقوق اجتماعی که از احوال شخصیه اهل کتاب شمرده می‌شود حق به رسمیت شناختن اموری از قبیل ازدواج، طلاق، ارث، وصیت و… که مربوط به زندگی شخصی افراد است می‌باشد. اسلام احوال شخصیه اهل کتاب را بر طبق مذهب خودشان به رسمیت می‌شناسد. قاضی مسلمان در دعاوی مربوط به احوال شخصیه لازم است بر اساس دین آنان حکم دهد. چرا که رسمیت دادن به دین آنان و اینکه آنان بتوانند در کشور اسلامی به دین خویش معتقد باشند، مستلزم آن است که بتوانند در این امور طبق مذهب خود عمل کنند.
دلیل صحت ازدواج اهل ذمه و کلا کفار اولا آیاتی است که راجع به کفار و همسرشان آمده است مانند: «و امراته حماله الحطب»(مد/۴)، ویا«قالت امراه فرعون»(قصص/۹) که خداوند قبول کرده که آن زن همسر فرعون بوده با اینکه ازدواج آنها بنابر مسلک خودشان صحیح بوده است نه اسلام.
ثانیا روایاتی نیز وجود دارد که موید این مطلب می‌باشد. به علاوه قاعده الزام درباره اهل کتاب نیز دلالت بر رسمیت ازدواج‌های اهل کتاب دارد.
نقل شده است که: امام صادق با یکی از یاران خود که غلامی را نیز به همراه داشت از بازاری می‌گذشتند، غلام از صاحب خود عقب مانده بود، صاحبش آن غلام را به گونه‌ای که به مادرش نسبت ناروا داده باشد صدا می‌زد. حضرت به وی تندی کرد که چرا به مادرش نسبت ناروا می‌دهی؟ او گفت: مادر وی کافر است و ازداوجشان صحیح نبوده است. امام در ضمن جواب، ازداوج هر قومی طبق مرام خود را صحیح دانستند. با اینکه بر اساس تعالیم اسلام ازدواج آنها صحیح نمی‌باشد و جالب توجه است که رفتار فوق باعث گردید که امام دیگر از همراهی آن شخص صرف‌ نظر کنند(به نقل از شریعتی، ۱۳۸۷، ص۱۳۴).
فقهای مسلمان به ویژه فقیهان شیعه ازدواج و طلاق را در صورت صحت آن در مذهب خودشان صحیح تلقی کرده‌اند. مثلا علامه حلی در قواعد بیان می‌دارد: و عقد اهل الذمه ان کان صحیحا عندهم اقروا علیه و الا فلا(به نقل از علی این حسین کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۰۸،ج۱۲، ص۳۹۲).
امام خمینی در تحریر الوسیله، ج۲، ص۴۲۲، حلی در تذکره الفقها، جلد دوم، ص۶۴۸، سید حسن امامی در کتاب حقوق مدنی ج۴، ص۳۴۴ و… نیز به این موضوع اشاره کرده‌اند.
همچنین در طلاق نیز مطابق با دین خود عمل می‌کنند. در یک اصل کلی می‌توان گفت اهل کتابی که در کشور اسلامی زندگی می‌کنند در احوال شخصیه مجازند که طبق مذهب خود رفتار کنند چنانچه در اصل ۱۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده است:
«ایرانیان زرتشتی، کلیمی، و مسیحی تنها اقلیت‌های دینی شناخته می‌شوند که در حدود قانون در انجام مراسم دینی خود آزاداند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی بر طبق آیین خود عمل می‌کنند».
همچنین در ماده۶ قانون مدنی ایران، احوال شخصیه از قبیل ازدواج، نکاح، طلاق و اهلیت اشخاص و ارث آمده است.
همچنین در ماده ۲۷ میثاق بین‌المللی مدنی سیاسی به آزادی اقلیت‌های دینی مبنی بر عمل طبق دین خود اشاره شده است.
پس قوانین ارث اهل کتاب در مورد خودشان حتی در کشور اسلامی قابل اجرا است. فقها اعتقاد دارند که کفار پیرو هر آیین که باشند می‌توانند از یکدیگر ارث ببرند. محقق حلی در این خصوص می‌گوید: «الکفار یتوارثون و ان اختلفوا فی النحل»(حلی، ۱۴۰۳ق، شرایع الاسلام، ص۸۱۵).
بنابراین حقوق استقلال در احوال شخصیه برای اهل کتاب توسط فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق بشر معاصر به رسمیت شناخته شده و آنان می‌توانند مراسماتی مانند ازدواج، طلاق و … را طبق آیین خود به جای آورند.
۵-۱-۵- حقوق برخورداری از تامین اجتماعی
یکی از موضوع‌هایی که دین اسلام به صورت توصیه یا دستور از مردم درخواست انجام آن را کرده، حمایت‌های اجتماعی نسبت به اقشار آسیب‌پذیر جامعه است. اسلام علاوه بر اینکه بر مردم واجب کرده تا قسمتی از درآمد خویش را به عناوین مختلف از قبیل خمس و زکات و به منظور حمایت از مستمندان در اختیار حاکم قرار دهند، توصیه ‌های اکیدی نیز به آنان مبنی بر دستگیری نیازمندان کرده است. این حمایت‌ها تنها حمایت‌های مادی نیست، بلکه حمایت‌های معنوی مانند: مشاوره، کمک در فروکش کردن غم غمدار و مصیبت زده، محبت به افراد و… همه از توصیه‌های موکد اسلام به مسلمانان می‌باشد. حدیث قدسی زیر گویای بخشی از این توصیه‌ها است:
«الخلق عیالی فاحبهم الی الطفهم بهم و اسعاهم فی حوائجهم؛ مردم (همانند) عیال من هستند پس محبوب‌ترین آنها نزد من کسی است که لطف بیشتری به آنان کرده و در برآورد کردن حوائج آنان پر تلاش‌تر باشد»(محمدی ری شهری، بی‌تا، میزان الحکمه، ص۷۰۰).
حکومت با وجود قدرت و امکانات وسیعی که در اختیار دارد. بهترین حامی برای افراد در زندگی اجتماعی‌شان می‌باشد. رهبران دینی به حاکمان توصیه‌های اکیدی در حمایتهای اجتماعی از مردم کرده‌اند. چرا که زندگی اجتماعی، همه افراد به طریقی در به راه انداختن چرخ جامعه نقش دارند. اگر تلاش و صرف وقت گران مایه آحاد جامعه نباشد. چرخ معامله از کار می‌افتد، فردی در تولید، فردی در انجام خدمات، فرد دیگری در پست مدیریتی و افراد دیگر در به سامان رساندن جامعه نقش دارند، به علاوه اشخاص با پرداخت مالیات‌ها، عوارض، خمس و زکات، جزیه و غیره به اقتصاد کشور کمک می‌کنند. حال آیا معقول است که اینگونه افراد که تا توان دارند به جامعه خدمت می‌کنند، در ناتوانی رها شوند و به خدمات گذشته آنان توجهی نشود با تامین اجتماعی، امری کاملا عقلایی است و از قرائن چنین بر می‌آید که از قدیم الایام بشر به این اندیشه دست یافته است؛ پس هدف تامین اجتماعی، آن است که شخص بتواند در زمان پیری، از کار افتادگی، بیکاری، بیماری و یا در مواقع حوادث و سوانح و امثال آن به گونه‌ای تامین شود و از آثار و عواقب آنها در حدود امکانات مصون باشد. (طباطبائی موتمنی، ۱۳۷۰، ص۱۳۴).
در صدر اسلام با بر پا شدن بیت‌المال و هزینه اموال بیت‌المال در مصالح عمومی، به این امر توجه شده و به عنوان نیاز جامعه، هزینه آن از بیت‌المال پرداخت و از محل آن به گونه‌های مختلف به افراد کمک می‌‌شده است برای مثال به افراد بی بضاعت برای معیشت، به قاتلی که به خطا کسی را کشته و توان پرداخت دیه او را ندارد برای پراخت دیه و اموری دیگر که منافع عمومی را در پی داشته است. البته از آنجا که درآمد بیت‌المال در گذشته زیاد نبوده، فقها موارد مصرف محدودی برای آن برشمرده‌اند. ولی امروزه بودجه‌های عمومی، مانند بودجه‌های که از فروش تولیدات، معادن، مالیات‌ها، نفت و… حاصل می‌شود زیاد است و چون نقش دولت در رفاه عمومی نیز بیشتر شده، هزینه‌های عمومی هم سرسام‌اور است و با این وجود همه بر این اعتقادند که تامین اجتماعی از جمله حقوق افراد است و دولت موظف به انجام اینگونه حمایت‌ها است.
امام علی (ع) در گذر از کوچه‌ای پیرمردی مسیحی را مشاهده کردند که به تکدی‌گری مشغول بود و از مردم درخواست کمک می‌کرد حضرت به یارانش فرمودند: چرا این فرد تکدی می‌کند؟ (چرا از بیت‌المال به او نداده‌اید که او مجبور به تکدی شده است؟) پاسخ دادند: او فردی مسیحی است. حضرت فرمودند: تا توان داشت او را به کار گرفتیدو حال که ناتوان گشته از او دریغ می‌دارید (عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۴۹).
این جمله حضرت سبب شد تا از بیت‌المال به مبلغی به عنوان مستمری به او پرداخت کنند. از دیدگاه ایشان، لازم است از بیت‌المال به اهل ذمه نیز کمک شود و در این حق، اقلیت‌ها تفاوتی با مسلمانان ندارند و باید یکسان نگریسته شوند. همچنین فقها در بحث از دیه قتل خطایی قاتل ذمی، پرداخت آن را از بیت‌المال متذکر شده‌اند که این نیز به نوعی بر حق آنان در برخورداری از تامین اجتماعی دلالت می‌کند.
در اصل ۲۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز چنین آمده است: برخورداری از تامین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، از کار افتادگی، بی سرپرستی، در راه ماندگی، حوادث و سوانح و… نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت‌های پزشکی به صورت بیمه و غیره، حقی است همگانی، دولت مکلف است طبق قوانین از محل‌ درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم خدمات و حمایتهای مالی فوق را برای یک‌یک افراد کشور تامین کند.
چنانچه مشاهده می کنیم، امروزه تامین اجتماعی لازمه زندگی است و پافشاری قانون گذاران بین‌المللی بر اعمال این اصل در قوانین کشورها است و عقلای دنیا نیز بر آن صحه می‌گذارند.
در ماده ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر به این مساله پرداخته شده است:«هر کس حق دارد که سطح زندگی او، سلامتی و رفاه خود و خانواده‌اش را از حیث خوراک و مسکن و مراقبت‌های طبی و خدمات لازم اجتماعی تامین کند و همچنین حق دارد که در مواقع بیکاری، بیماری، نقص عضو، بیوگی، پیری یا در تمام موارد دیگری که علل خارج از اراده انسان، وسایل امرار معاش از بین رفته باشد از شرایط آبرومندانه زندگی برخوردار باشد.
بنابراین فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق بشر معاصر فارغ از مسأله دین حق برخورداری از تأمین اجتماعی را برای همه لازم دانسته و بر آن تأکید داشته اند. حتی در اسلام ضمن سفارش به این حق، نمونه‌های عملی فراوانی از رعایت این حق برای اقلیت‌ها به چشم می‌خورد.
۵-۱-۶- حق برخورداری از بهداشت
سلامت جامعه، جلوگیری از عوامل بیماری زا و مبارزه با بیماری‌ها، بخصوص بیماری های مسری، حق آحاد جامعه است و دولت ‌ها باید در برابر آنها خود را مسئول بدانند. در ماده ۱۲ میثاق بین‌المللی اقتصادی ـ اجتماعی آمده است: کشورهای طرف این میثاق حق هر کس را به تمتع از بهترین حال سلامت جسمی و روحی ممکن الحصول به رسمیت می‌شناسد… .
در بند بعد تدابیر اتخاذی شامل تقلیل مرگ و میر کودکان، بهداشت محیط، بهداشت صنعتی، پیشگیری و معالجه بیماری‌های همه گیر بومی، حرفه‌ای و سایر … و مبارزه با آنها، ایجاد شرایط مناسب برای تامین مراجع و کمک‌های پزشکی برای عموم در صورت ابتلاء ذکر شده است.
در اصل چهل و سوم قانون اساسی ایران تامین بهداشت و درمان از ضوابط اقتصادی جمهوری اسلامی ایران دانسته شده است. در اصل ۲۹ قانون اساسی امده است:
«نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت‌های پزشکی به صورت بیمه و غیره حقی است همگانی، دولت مکلف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایت‌های مالی فوق را برای یک‌یک افراد تامین کند.»
در گذشته برای مواردی که مصداق مصالح عمومی یا مصالح حکومت به شمار می‌رفت، از بیت المال که بدین جهت فراهم شده، هزینه می‌شد، اما حضور دولت در این عرصه کمرنگ بود و با توجه به اینکه اقلیت‌ها حقوقی مانند مسلمانان داشتند. اگر برای مسلمانی این حق به رسمیت شناخته می‌شد برای اقلیت‌ها نیز چنین بود. امروزه نیز که این حق به رسمیت شناخته شده و دولت موظف به حمایت‌های همه جانبه از مردم است. حق مزبور برای همه، اعم از مسلمانان و اقلیت‌ها یکسان است و تبعضی در این مورد وجود ندارد. چنانچه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز حقوق ملت را برای همه به طور یکسان به رسمیت شناخته است (شریعتی، ۱۳۸۷، ص۱۴۰).
در خصوص حق برخورداری از بهداشت، نه تنها اسلام، بلکه حقوق ایران و حقوق بشر معاصر به این امر تأکید دارند. در گذشته در اسلام حق بهداشت بیشتر جنبه فردی داشت اما با گسترش دین و جامعه اسلامی این امر به یک حق اجتماعی مبدل گشت.
۵-۲- حقوق و آزادی‌های فرهنگی ـ مذهبی
یکی از مهمترین حقوق و آزادی‌های افراد، حقوق و آزادی‌های است که به تبع دین و مذهبی که به آن اعتقاد دارند لازم است برای فرد به رسمیت شناخته شود. برخی از حقوق مذهبی افراد عبارت است از: آزادی اعتقاد به دین و مذهب خاص و عدم اکراه به آن، حق ابراز عقیده بر اساس معتقدات دینی، حق انجام مناسک دینی، حق داشتن معبد و پرستشگاه، حق فراگیری تعلیمات دینی. حق آزادی عقیده و بیان و عدم تفتیش عقاید و عدم تعرض به دلیل اعتقادی خاص. با استناد به منابع اسلامی از حقوق غیر مسلمانان ساکن در کشور اسلامی بیان شد و دانستیم که به تبع آن این آزادی ها، برخی از حقوق مذهبی را نیز باید برای آنان بپذیریم. برای مثال به فردی که بنا بر اعتقاد خود در منزل خویش مشغول مناسک دینی است به صرف انجام آن مناسک تعرض مجاز نیست، چرا که این حق فرد است که صرفا به دلیل اعتقادات مورد تعرض قرار نگیرد.
از دیدگاه اسلام اقلیت‌های دینی(یهودیان، مسیحیان و زرتشتیان) که پیرو ادیان آسمانی بوده و دارای کتاب آسمانی هستند در کشور اسلامی نسبت به دیگر غیر مسلمانان از حقوق و آزادی‌های مذهبی بیشتری برخوردارند. چرا که دین آنان به رسمیت شناخته می‌شود و این به رسمیت شناسی، حقوق و آزادی‌های بسیاری را به دنبال دارد. اسلام اعتراف به واقعیت ادیان آسمانی و پیامبران برگزیده الهی و احترام به کتب و شریعت‌های آنان را جزو اصول اعتقادی خود شمرده است و قرآن در بیشتر سوره‌ها طی آیات زیادی مردم را به ارزش معنوی این اصل توجه داده است و صریحا ایمان به انبیاء را ملازم و همردیف ایمان به پیامبر اسلام اعلام نموده است.
«قولوا آمنا بالله و ما انزل الی ابراهیم و اسمعیل و اسحق و یعقوب و الابساط و مااوتی موسی و عیسی و ما اوتی النبیون من ربهم لانفرق بین احد منهم و نحن له مسلمون؛ بگوئید به خدا و آنچه که بر ما نازل گشته و در آنچه بر ابراهیم و اسمعیل و اسحق و یعقوب و اخلاف آنان نزول یافته و آنچه به موسی و عیسی وحی شده و آنچه که به سایر انبیاء از پروردگارشان رسیده ایمان آورده و میان هیچ یک فرقی نمی‌گذاریم آن سر تسلیم فرود می‌آوریم»(بقره/۱۳۶).