■ ملاحظات مسایل محیط زیستی
با این کهدرمورد تاثیرات و پیامدهای پروژه های حمل ونقل عمومی شهری و ارزیابی آنها، عقاید ونظرات مختلفی وجود دارد، ولی پنج مورد زیر مورد تفاهم و تایید همه گروه ها و صاحبنظران می باشد:
۱ – کاربری زمین و توسعه شهری- باتوسعه سیستم حمل ونقل عمومی،کاربری اراضی دستخوش تغییراتی می گردد(مانند کاربری زمینهای نزدیک به ایستگاههای مترو). قابلیت تطبیق پروژه های حمل ونقل عمومی بابرنامه های موجود فعلی باید طوری باشد که موجب تغییر الگوی کاربری اراضی نگردد.
۲ – کیفیت هوا – پیش بینی آلوگی هوا، ناشی ازعملکرد سیستم حمل ونقل عمومی، معمولا بااستفاده ازیک یا چند روش مدل کردن آلودگی هوا صورت می گیرد. این مدلها با تکیه بر اطلاعات حاصل ازمطالعات درمنطقه موردنظر، آلودگی هوا صورت می گیرد. این مدلها باتکیه بر اطلاعات حاصل از مطالعات درمنطقه مورد نظر، آلودگی هوای این منطقه رادر آینده، پیش بینی می نمایند.
۳- کیفیت آب و هیدرولوژی- به منظور تعیین تاثیرات سیستم حمل ونقل عمومی برکیفیت آب و هیدرولوژی، یکسری تجزیه و تحلیل ها بر روی پتانسیل تاثیرات کوتاه مدت و بلندمدت این سیستم برمنابع آب منطقه تحت مطالعه صورت می گیرد.
۴ – آلودگی صوتی- توسعه وگسترش سیستم ترانزیت می تواند منابع جدید که در محیط شهری ایجاد سروصدامی کنند رانیز به وجود آورد.بنابراین تجزیه و تحلیل درمورد تاثیرات ایجاد سروصدا قسمتی از طراحی محیط زیست برای ایجاد تسهیلات سریع حمل ونقل عمومی را تشکیل می دهد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۵- بهبود اقتصادی و اجتماعی محیط- نتیجه توسعه سیستم ترانزیت، دامنه وسیعی از تاثیرات بر روی اقتصاد و اجتماع راهم در برمی گیرد. برای اینکه این تاثیرات به درستی ارزیابی گردند باید هردو بخش تاثیرات مستقیم و تاثیرات غیرمستقیم درنظر گرفته شود.این پیامدها ممکن است ازپروژه ای به پروژه دیگر کاملا متفاوت و متغییربوده و شامل تاثیر برجابجایی ها، دسترسی به سرویس و تسهیلات، راحتی و ایمنی، تاثیر بر فعالیت های تجاری، تاثیربراستخدامها و تاثیر برمالیات بردارایی پایه و… می باشد.
■ تخصیص در حمل ونقل عمومی
مسئله تخصیص در حمل ونقل عمومی درمقایسه با تخصیص سفرهای وسایل نقلیه متفاوت و پیچیده می باشد.سیستم حمل ونقل عمومی از یک سرویس ثابت که درمسیرهای مشخصی با زمان بندی معینی جریان دارد، تشکیل گردیده است.درانتخاب مسیر حمل ونقل عمومی، جابجایی مسافرین مطرح بوده، درحالی که در حالت قبل تخصیص درمورد وسایل نقلیه انجام می گرفت. بنابراین مسافرین تا ایستگاه مورد نظرشان پیاده روی می نمایدو سپس از یک سرویس به سرویس دیگر منتقل می شوند و به همین ترتیب بایدهمه این مراحل درتضمین مشخص گردند.
درتخصیص حمل ونقل عمومی، هزینه تعمیم یافته را می توان به صورت مجموع موارد زیر تعریف نمود:
۱ – مدت زمانی که در داخل وسیله نقلیه (ازمبدا به مقصد)سپری می گردد.
۲ – مدت زمان پیاده روی تا ایستگاه (یا از ایستگاه تا مقصد)
۳ – مدت زمان انتظار درایستگاه
۴ – مدت زمان انتقال وتغییرخط (برای منظور نمودن احساس عدم تمایل به تغییر خط که درمسافران وجود دارد، یک جریمه به صورت واحد زمانی (معمولا بین ۲ تا ۵ دقیقه)برای تغییر خطها در نظر گرفته می شود)
۵- هزینه یا کرایه سفر بین مبداi تا مقصد j
در برخی از موارد، به دلیل پیچیدگی تخصیص در حمل ونقل عمومی، از روش ؛همه یاهیچ؛ برای تتخصیص استفاده می گردد.
۲-۴-۴- برنامه ریزی ترافیکی و مدلهای مربوط به آن:
مهندسی ترافیک علمی است که به اندازه گیری ترافیک و سفرها می پردازد. مطالعه قوانین اساسی درمورد تولید و جریان ترافیک وبکارگیری این دانش درمواردی چون برنامه ریزی، طراحی و بررسی عملکرد سیستم های ترافیک به منظور دستیابی به جابجایی های مفید وایمن برای افراد جامعه و کالاها از جمله موارد مربوط به این رشته می باشند. به عبارت دیگر، مهندسی ترافیک قسمتی از مهندسی حمل ونقل است که درباره برنامه ریزی، طرح هندسی و عملیات ترافیکی راه ها، خیابانها و بزرگ راه ها و سایر اجزاء شبکه و همچنین روابط موجود با سایر سیستمهای حمل ونقل، بحث می نماید.
با توجه به تعاریف فوق، پنج قسمت اصلی کار مهندسی ترافیک را می توان بدین صورت عنوان نمود: مطالعه مشخصات ترافیک، عملیات ترافیکی، برنامه ریزی حمل ونقل که خود شامل برنامه ریزی ترافیک هم می باشد، طرح هندسی و مدیرت ترافیک. چون این فصل به برنامه ریزی ترافیکی و مدلهای موجود برای جریان های ترافیک اختصاص دارد، در این قسمت وظایف برنامه ریزی ترافیک رابرشمرد.
۱ – انجام مطالعات همه جانبه حمل ونقل منطقه ای برای هدایت و توسعه تسهیلات حمل ونقل به منظرو تامین و تحقق اهداف و معیارهای جامعه
۲ – اتخاذ برنامه های بلندمدت برای گسترش و توسعه شبکه راه ها، براساس نتایج حاصل از مطالعات همه جانبه حمل ونقل منطقه ای
۳ – اتخاذ برنامه های بلند مدت برای گسترش و بهبود عملکرد سیستم های حمل ونقل عمومی، بر اساس نتایج حاصل از مطالعات همه جانبه حمل ونقل منطقه ای
۴ – اتخاذ برنامه های بلندمدت برای توسعه پایانه ها و پارکینگهای غیرخیابانی
۵ – تحقیق درمورد عوامل تاثیرگذاری بر روی سیستمهای حمل ونقل و رفتار استفاده کنندگان از این سیستمها.
۶ – ارزیابی اثرات محیطی برتغییرات سیستمهای حمل ونقل مفروض.
■ مطالعه برخی از مشخصات ترافیک و تعاریف
◄ فاصله عبور:
فاصله زمانی یا مکانی وسایل نقلیه متوالی از یکدیگردر یک مسیر،فاصله عبور نامیده می شود.فاصله عبور از جمله عوامل اساسی و مهم در نشان دادن خصوصیات جریان ترافیک در یک مسیرمی باشد.چون اندازه گیری فاصله عبور زمانی آسانتر از فاصله عبورمکانی بوده و کابرد آن درمسایل ترافیک نیز بیش از فاصله عبورمکانی است، در اکثرموارد منظور از فاصله عبودر، همان فاصله عبور زمانی می باشد. بااندازه گیری فاصله عبور وسایل نقلیه در یک مسیر و در یک فاصله زمانی معین، مشاهده می گردد که فاصله عبور وسایل نقلیه متوالی از مقطع مشخصی از جاده، دارای تفاوتهایی می باشد. مقدار این تفاوت ها به وضعیت مسیر و ترافیک عبوری آن بستگی دارد.
اگر ترافیک نسبتا سبک باشد، طوری که وسایل نقلیه بتوانند به راحتی از یکدیگرسبقت بگیرند، فاصله عبورزمانی را می تواند از حدود صفر تامدت زمان نسبتا طولانی متغییر باشد، درصورتی که درجاده هایی که دارای ترافیک سنگین بوده و سبقت گرفتن در آنها مشکل می باشد، بندرت فواصل عبور نسبتا بزرگ و یا برابر صفرمشاهده می گردد. فاصله عبور رامی توان درحالات مختلفی اندازه گیری نمود، مثلا فاصله عبور وسایل نقلیه ای که دریک خط از مسیر درحال حرکت هستند ویا فاصله عبور وسایل نقلیه ای که دریک جهت از مسیر درحال حرکت هستند و مواردی از این قبیل.در شرایطی که تردد وسایل نقلیه نسبتا محدود و ترافیک دارای تراکم کمی باشد، بااستفاده ازیک کرونومتر و با ثبت نمنودن زمان های عبور وسایل نقلیه، می توان به سهولت فاصله عبور وسایل نقلیه را اندازه گیری نمود. هنگامی که وضعیت ترافیک به صورتی باشد که رانندگان وسایل نقلیه بتوانند بدون مزاحمت و تداخل سایر وسایل نقلیه حرکت نمایند، توزیع فاصله عبور به صورت اتفاقی خواهد بود.دراین حالت توزیع فاصله عبور رامطابق توزیع پواسون در نظر می گیرند.
◄ فاکتور ظرفیت
ظرفیت عبارت است از حداکثر تعداد وسایل نقلیه ای که درمدت زمان معینی درمقطع خاصی از معبر، تحت شرایطی کنترلی ترافیک (باکیفیتی قابل قبول)می توانند از یکی از خطوط یاتمام عرض معبرعبور نمایند. ظرفیت یک مسیر به عوامل متعددی از قبیل طرح هندسی، نوع روسازی، خصوصیات رانندگان، عوامل جوی و وضعیت ترافیک بستگی دارد، ولی در شرایط معمولی ظرفیت برای یک باند یا یک خط عبور تقریبا برابر با ۲۴۰۰ وسیله نقلیه درهر ساعت (VPHPL2400( می باشد. در این ظرفیت معمولا فاصله عبورزمانی برابربا ۵/۱ ثانیه خواهدبود. ظرفیت در شرایط معمولی برای مسیرهای مختلف طبق جدول ۲-۲ می باشد.
برای تعیین ظرفیت ماکزیمم در نظر گرفتن دو نکته ضروری می باشد:
۱ – همه شرایط لازم برای در نظر گرفتن ظرفیت ماکزیمم ممکن است در همه موارد وجود نداشته باشد، لذا ظرفیت ماکزیمم بای تحت شرایط موجود تعیین گردد.
۲ – هنگامی که تسهیلاتی تحت تحت ظرفیت ماکزیمم طراحی و تدارک دیده می شود، سطح سرویس ارائه شده به استفاده کنندگان پایین ونامناسب خواهد بود، لذا وظیفه اصلی برنامه ریز حمل و نقل در این زمینه، تعیین ظرفیتی است که در آن سطح سرویس ارائه شده به استفاده کنندگان تعریف شده و قابل قبول باشد.

تعیین خطوط مسیر
ظرفیت دو شرایط نرمال برحسب وسیله نقلیه درساعت(vph)

- مسیر دارای دو خط یا تعداد خطوط بیشتر در یک جهت
- مسیر دارای ۲ خط در دو جهت

در مرحله اول، کدگذاری باز: پژوهشگر نظریه برخاسته از داده‌ها از طریق جزء به جزء کردن اطلاعات به شکل‌بندی مقوله‌های (طبقه‌ها) اطلاعات درباره پدیده مورد مطالعه می‌پردازد. پژوهشگر بر اساس داده‌های گردآوری شده از مصاحبه‌ها، مشاهده‌ها، یادداشت‌های روزانه و یادداشت‌های فنی (حاصل از عملیات میدانی) مقوله‌های اصلی و مقوله‌های فرعی را مشخص می‌کند، همان طور که در پژوهش نظریه برخاسته از داده‌ها به وسیله ناپ می‌توان ملاحظه کرد. ویژگی‌ها در نظریه برخاسته از داده‌ها، نوعی مقوله فرعی برای کدگذاری هستند که توضیح بیشتری درباره هر مقوله به دست می‌دهند. ابعاد هر ویژگی، به نوبه خود، با مثال‌های ویژه مقوله را نمایان می‌کنند. منظور از ابعاد ویژگی آن است که پژوهشگر ویژگی را بر پیوستاری قرار داده و با بهره گرفتن از داده‌ها، مثال‌هایی از دو انتهای پیوستار به دست دهد. (بازرگان، ۱۳۸۷)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در مرحله دوم، برای کدگذاری محوری: پژوهشگر یک مقوله کدگذاری باز را انتخاب می‌کند، آن را (به عنوان مقوله یا پدیده اصلی) در مرکز فرایند مورد بررسی قرار می‌دهد و سپس سایر مقوله‌ها را به آن مرتبط می‌کند. سایر مقوله‌ها متشکل از: شرایط علّی (عواملی که مقوله اصلی را تحت تأثیر قرار می‌دهند)، راهبردها (اقداماتی که در رابطه با مقوله اصلی انجام می‌شود)، شرایط زمینه‌ای و واسطه‌ای (عوامل محیطی و زمینه‌ای ویژه‌ای که راهبرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد)، و عواقب (پیامدهای حاصل از راهبردها) است. انجام این مرحله مستلزم ترسیم شکلی است که نمودار کدگذاری نامیده می‌شود. این نمودار رابطه میان شرایط علّی، راهبردها، شرایط محیطی، و زمینه‌ای ویژه و پیامدهای حاصل را نمایش می‌دهد.
سومین مرحله از کدگذاری شامل کدگذاری گزینشی است. در این مرحله، پژوهشگر به تکوین نظریه‌ای درباره رابطه میان مقوله‌های به دست آمده در الگوی کدگذاری محوری می‌پردازد. به عنوان سطح اولیه، این نظریه یک تبیین نظری از فرایندی است که مورد پژوهش قرار گرفته‌است. این امر تلفیق و پالودن نظریه ‌است و از طریق به نگارش درآوردن حکایت گونه رابطه میان مقوله‌ها و با توجه به یادداشت‌های فنی شخصی پژوهشگر حاصل می‌شود. در این بیان حکایت گونه، پژوهشگر ممکن است به این نکته اشاره کند که چگونه برخی عوامل، پدیده مورد نظر را تحت تأثیر قرار داده به طوری که با به کار گرفتن راهبردهای ویژه‌ای پیامدهای معین به بار آمده‌است. (مختاری، ۱۳۹۳)
مدل‌های مدیریت منابع‌انسانی در سرتاسر جهان و در ایران مدل‌هایی استاندارد است که اکثر افراد شرکت کننده در تحقیق نسبت به ساختار کلی آن واقف بودند. اما اضافه نمودن شرط ویژه ‌استراتژی و یا جهت‌گیری سازمان با عنوان مشتری ‌مداری باعث می‌شود تک تک اجزای این مدل‌های استاندارد تغییراتی نموده و ویژگی‌هایی منحصر بفردی اخذ نماید. بدین منظور و جهت شناسایی مشخصات چنین مدلی که تاکنون موجود نبوده‌است از روشی کیفی برای نمونه برداری و تحقیق استفاده شد.
جامعه و نمونه آماری
با توجه به موضوع تحقیق و انتخاب روش نمونه‌گیری نظری که کفایت داده‌ها را مبنای انتهای نمونه برداری عنوان می‌کند، جامعه آماری افراد مورد مصاحبه در این تحقیق متخصصان منابع‌انسانی و یا بازاریابی(توسعه بازار) شاغل در بانک‌های خصوصی، تجاری کشور می‌باشد.
مکان پژوهش برخی بانک‌های تجاری خصوصی شهر تهران می‌باشد. زمان پژوهش بهار و تابستان ۱۳۹۳ می‌باشد. در این تحقیق برای ساخت مدل تحقیق، جامعه آماری شامل کلیه خبرگان مطرح و مدیران حوزه منابع‌انسانی و مدیران و کارشناسان ارشد بازاریابی و توسعه بازار و یا واحدهای مرتبط با مشتریان در ‌بانک‌های تجاری خصوصی کشور خواهند بود. با توجه به برقراری ارتباط میان دوحوزه منابع‌انسانی و مشتری ‌مداری لازم است مدیران و کارشناسان هر دو حوزه در بانک‌های مورد نظر مورد مصاحبه قرار بگیرند.
با توجه به انتخاب روش کیفی برای انجام پژوهش و لزوم دستیابی به مدل مدیریت منابع‌انسانی مشتری‌مدار، انجام مصاحبه با نخبگان به عنوان ابزار تحقیق انتخاب شد. نمونه آماری تحقیق با پیشنهاد یکی از محققان بین رشته‌ای علوم‌انسانی و بازاریابی که در بانک‌های کشور فعالیت‌های پژوهشی زیادی انجام داده بود آغاز شده این افراد خود افراد دیگری را که معمولا در بخش‌های منابع‌انسانی و یا بخش توسعه بازار بانک‌های کشور مشغول به فعالیت بودند معرفی نموده و بدین ترتیب ۱۳ مصاحبه نیمه ساخت یافته انجام شد. در انتها با توجه به تحلیل ابتدایی مصاحبه‌های انجام شده، تکرار مفاهیم مشترک در مصاحبه‌های انجام شده، عدم ورود مباحث جدید از سوی افراد نسبت به مصاحبه‌های پیشین و با نظر محقق و اساتید راهنما مصاحبه‌ها خاتمه یافت.
همه افراد مصاحبه شده نسبت به حوزه بانکی کشور مطلع بودند. ۲ نفر از شرکت‌کنندگان از اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها با زمینه تحقیقاتی و تدریس در حوزه بانکی و بقیه افراد شاغلین بانک‌های خصوصی تجاری کشور بودند. و مشخصات فردی آن‌ها از نظر جنس ( ۲ نفر خانم و ۱۱ نفرآقا)، و درجه علمی ( ۱۱ نفر دکترای تخصصی و ۲ نفر کارشناسی ارشد MBA)
روش نمونه‌گیری و اندازه
در این تحقیق روش نمونه‌گیری نظری است. زیرا تحقیقات با یک محقق حوزه منابع‌انسانی و بازاریابی و فعال در بانک‌های تجاری- خصوصی کشور آغاز شد. انجام مصاحبه‌ها با افراد پیشنهادی از سوی وی ادامه یافت. همچنین هر یک از افراد مورد مصاحبه نخبگان و مطالعات دیگری را برای شرکت در تحقیق معرفی نمودند و این مصاحبه‌ها تا حد کفایت داده‌ها ادامه یافت.
روش‌های گردآوری
در گردآوری داده‌های مورد نظر، پژوهشگر ابتدا تحقیقات انجام شده در حوزه مورد بررسی را مطالعه می کند. این مطالعات به پژوهشگر کمک می کند تا دیدی کلی نسبت به زوایای موضوع مورد بررسی پیدا کند. سپس با تکیه براین تحقیقات پرسش نامه مناسب جهت انجام مصاحبه با نخبگان صنعت آماده می‌شود.
مصاحبه با ضبط صدای افراد انجام شده و سپس بصورت کامل پیاده سازی شد. در حین مصاحبه‌ها با توجه به پاسخگویی افراد سوالاتی دیگری نیز مطرح شد. همچنین از همه افراد خواسته شد تا مجموعه نظریات فردی خود در حوزه مورد بررسی را اعلام نمایند.
ابزارهای گردآوری
با توجه به لزوم استفاده از نظریات نخبگان صنعت بانکداری جهت تدوین مدل مدیریت منابع‌انسانی ابزار گردآوری داده‌ها در این پژوهش مصاحبه ‌است. جهت دست یابی به مدل مورد نظر منابع‌انسانی از یک سو و کاوش وجوه مختلف موضوع مورد بررسی مصاحبه‌ها بصورت نیمه ساخت یافته انجام پذیرفت. یعنی بخش‌های از مصاحبه با عنوان نمودن مجموعه ای از سوالات مشخص و بخش دیگر بصورت آزاد انجام پذیرفت.
سوالات زیر جهت انجام تحقیق مورد استفاده قرار گرفت. در تدوین بخش ساخت یافته مصاحبه از مدل استاندارد مایکل- آرمسترانگ استفاده شد. مصاحبه با ضبط صدای افراد انجام شده و سپس بصورت کامل پیاده سازی شد. در حین مصاحبه‌ها با توجه به پاسخگویی افراد سوالاتی دیگری نیز مطرح شد. همچنین از همه افراد خواسته شد تا مجموعه نظریات فردی خود در حوزه مورد بررسی را اعلام نمایند.
روایی و پایایی
هم پایایی و هم روایی در پژوهش کیفی به صورت بودن یا نبودن نیست بلکه درجه‌ای است. یعنی برای یک پژوهش میگوییم میزان روایی آن بالاست یا پایایی آن پائین ارزیابی می‌شود.
برای تأمین روایی و پایایی مطالعه می‌توان از روش ارزیابی لینکولن و گوبا استفاده کرد که معادل روایی و پایایی در تحقیقات کمی است. بدین منظور و بر پایه این روش چهار معیار موثق بودن و اعتبار(باورپذیری)، انتقال پذیری، اطمینان پذیری و تأیید پذیری جهت ارزیابی در در نظر گرفته شد. به همین منظور و برای دستیابی به هریک از این معیارهای یاد شده در فوق، اقدامات زیر صورت پذیرفت:
اعتبار: پژوهشگر در ابتدا پرسش‌نامه مورد استفاده را به سمع و نظر دو نفر از متخصصان حوزه مشتری ‌مداری و منابع‌انسانی رساند تا اطمینان حاصل کند که سوالات مورد استفاده بدرستی موضوع مورد بررسی را پوشش می‌دهد. همچنین در تمام طول انجام مصاحبه با افراد مختلف سعی نمود که سوالات را به نحوی اصلاح نماید که مناسب ترین و مرتبط ترین پاسخ ها را جهت تدوین مدل دریافت نماید.
انتقال پذیری: برای حصول اطمینان از انتقال پذیری یافته‌های پژوهشی در تمام فرایند مصاحبه‌ها سعی شد که نخبگان مورد پرسش در جریان خلاصه ای از مصاحبه‌های انجام شده قرار بگیرند. همچنین یافته‌های نهایی پژوهش بصورت چند مقاله به اطلاع عموم محققان برسد. همچنین در همه‌ی مراحل کار و به منظور ایجاد اطمینان پذیری، جزئیات پژوهش و یادداشت برداری‌ها ثبت و ضبط شد.
تأیید پذیری: اگر یافته‌های پژوهشی بخواهد تایید شدنی باشد، باید کلیه جزئیات در تمامی مراحل به دقت ثبت و ضبط شود که این کار در مورد پژوهش حاضر انجام شد و همه‌ی مستندات به صورت الکترونیک در سی‌دی‌های پیوست آمده‌است. از جمله‌ی مستندات می‌توان به متن کامل مصاحبه‌های گروه نخبگان بانکی به صورت صوتی و به پیوست‌های انتهای پژوهش حاضر اشاره کرد.
روایی پژوهش
پژوهش کیفی با «ادراک» سروکار دارد. ساعت‌های متمادی با موضوع‌های مختلف سر و کله زدن و سعی در درک رفتارهای آدم ها و سپس تعمق در آن‌ها کار مهم پژوهشگر کیفی است. سوالی که پژوهشگر پس از پایان پژوهش از خود می‌پرسد این است: آیا گزارش ما غلط بود یا صحیح؟ آیا اصلا پاسخ درستی به این پرسش ها وجود دارد؟
کرسول در بخشی از کتاب خود تحت عنوان «پرس‌و‌جوی کیفی و طراحی پژوهش: گزینش از میان پنج رویکرد» به این میپردازد که آیا گزارش معتبر است (روایی دارد؟) با چه‌استانداری از این موضوع مطمئن میشویم؟ پژوهش کیفی چگونه ارزیابی می‌شود؟
کرسول برای نیل به اعتبار یا روایی پژوهش کیفی هشت راهبرد را پیشنهاد می‌کند که البته در انتها تذکر می‌دهد که رعایت دست کم دو راهبرد در هر پژوهش کیفی می‌تواند برای پژوهش اعتباری قابل قبول ایجاد کند. هشت راهبرد عبارتند از:
درگیری طولانی مدت پژوهشگر با فضای پژوهشی و مشاهدات مداوم او در محیط پژوهش از جمله اعتمادسازی با افراد موضوع پژوهش، فراگیری فرهنگ آن محیط و کنترل بدفهمی‌های ناشی از مداخله های پژوهشگر یا مطلعان.
مثلث سازی(Triangulation) از طریق گردآوری شواهد از منابع مختلف شامل تئوری‌های گوناگون، آدم های جورواجور، منابع اطلاعاتی متنوع و شیوه های گوناگون،
کنترل بیرونی پژوهش از طریق داوری یا گزارش شخص ثالث: گوبا و لینکلن «گزارشگر شخص ثالث» را وکیل مدافع شیطان می‌داند. یعنی کسی که پژوهشگر را صادق نگاه میدارد؛ از او پرسش‌های دشواری درباره ی روش‌ها، معانی و تفسیرها می‌کند و صبورانه به سخنان او گوش می‌دهد.
در تحلیل موردی منفی (negative case analysis) پژوهشگر فرضیه ها را همزمان با پیشرفت پرس و جو در پرتو شواهد ناقض اصلاح می‌کند.
روشنگری پژوهشگر از همان ابتدا در مورد سوگیری‌های احتمالی خود با ذکر تجربیات قبلی،سوگیریها و تمایلاتی که احتمالا تفسیرها و رویکردهای مطالعه را شکل داده‌اند؛
تکنیکی که لینکلن و گوبا آن را حیاتی‌ترین کنترل برای تثبیت اعتبار می‌دانند دریافت نظر شرکت‌کنندگان در پژوهش در باره ی اعتبار یافته‌ها و تفسیرهاست. برای این کار می‌توان یافته‌ها، تفسیرها و نتایج پژوهش را در گروهی کانونی متشکل از شرکت‌کنندگان در پژوهش مورد قضاوت قرار داد.
توضیح مفصل و غنی(thick description) خوانندگان را برای قضاوت در مورد قابل انتقال بودن یافته‌ها کمک می‌کند. با این توصیف دقیق، خواننده می‌تواند تصمیم بگیرد آیا می‌تواند داده‌ها، روش‌ها یا یافته‌های ارائه شده در پژوهش را در محیط دیگری به کار گیرد یا خیر.
داوران بیرونی: به نظر لینکلن و گوبا این داور مثل حسابرس مالی است. او از بیرون فضای پژوهش آن را زیر نظر می‌گیرد و مشخص می‌کند که آیا یافته‌ها، تفاسیر و نتایج توسط داده‌ها پشتیبانی می‌شود یا خیر. (مختاری، ۱۳۹۳)
در انجام این تحقیق دو نکته اول بدقت مورد توجه قرار گرفته‌است تا روایی تحقیق تا حد امکان افزایش یابد. محقق نزدیک به دو سال با موضوع مورد بحث درگیر بوده‌است و حول و حوش آن تحقیق و مطالعه نموده و در نهایت موضوع این پژوهش را با وسواس انتخاب کرده‌است و از اینرو از جهات مختلف نسبت به این موضوع اشراف یافته‌است. همچنین تلاش شده‌است با افرادی مختلف و در سمت‌های متفاوت در بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری سطح شهر مصاحبه انجام شود تا جوانب مساله از نگاه‌های مختلف دیده شود.
پایایی پژوهش
یکی از معانی مهم پایایی در پژوهش کیفی این است: «ثبات پاسخ ها با کدگذاری‌های مختلف مجموعه داده‌ها".
کرسول معتقد است که اقدامات زیر به افزایش پایایی کمک می‌کند:
یادداشت برداری مفصل و دقیق در مصاحبه‌ها.
ضبط صوت با کیفیت برای ثبت دقیق گفته ها.
آوانگاری گفته‌های ضبط شده.
آوانگاری نکات، مکث ها و جزئیاتی که معمولا جا می افتند.
کدگذاری ناشناس به کمک کدگذاری که جزو تیم پژوهش نیست.
آنالیز داده‌ها به کمک افراد ناشناس و رایانه به طوری که دیدگاه‌های مجریان پژوهش اثری در تحلیل داده‌ها نداشته باشد. (مختاری۱۳۹۳)
در این پژوهش نیز جهت افزایش پایایی کلیه مصاحبه‌ها بصورت دیجیتالی ضبط شده و سپس بدقت پیاده سازی شده‌است و در پیوست های انتهای پایان‌نامه درج شده‌است. همچنین جهت اطمینان از کدگذاری صحیح و کامل، متن هر مصاحبه چندین بار مطالعه شده و کدهای استخراج شده نیز مجددا مورد بررسی و اصلاح قرار گرفته‌است. همچنین بصورت نمونه یکی از مصاحبه‌های کدگذاری شده مجددا کدگذاری شد که کدهای برداشت شده و مقوله‌ها و مفاهیم حاصل شده را دچار تغییرات جدی ننمود.
سوالات مصاحبه
سوالات انجام شده در مصاحبه‌ها در بخش ساخت یافته آن به صورت زیر بوده‌است. این سوالات بنحوی طراحی شده اند تا پاسخ های مصاحبه‌شوندگان را به سمت ایجاد مدلی کامل و مفهومی شامل شرایط علی، پدیده اصلی و در نتیجه اقدامات و راه کارها پیش برده و بتواند شرایط مداخله‌گر را نیز تشخیص دهد.
شرایط علی
به نظر شما آیا رابطه‌ای میان مدیریت نیروی‌انسانی یک مجموعه و مشتری ‌مداری وجود دارد؟
چه عواملی منجر به بروز این رابطه می‌شود؟
پدیده اصلی: کارکردها
چه کارکردهایی از مدیریت منابع‌انسانی به سیاست مشتری ‌مداری یک سازمان مرتبط است؟

۰/۹۵۲**

۰/۹۹۶**

-۰/۴۷۳

I1030

۰/۷۱۷**

-۰/۵۱۲*

۰/۹۵۳**

۰/۹۵۲**

۱

۰/۹۷۷**

-۰/۷۱۶**

I1060

۰/۵۵۲*

-۰/۳۷۰

۰/۹۹۶**

۰/۹۹۶**

۰/۹۷۷**

۱

-۰/۵۵۲*

رواناب

-۰/۹۹۲**

۰/۷۸۲**

-۰/۴۷۶

-۰/۴۷۳

-۰/۷۱۶**

-۰/۵۵۲*

۱

همبستگی در سطح ۰۱/۰ درصد
همبستگی در سطح ۰۵/۰ درصد
۳-۱۷- مکان­ یابی عرصه ­های مناسب برای استحصال رواناب

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

همان طور که بیان شد رطوبت اولیه خاک، بارش، دما و بافت خاک از فاکتورهای تاثیر­گذار بر سطح منبع متغیر می­باشد که در این تحقیق پارامترهای شیب، دما، بارش، و رطوبت اولیه خاک برای تعیین سرعت ثابت نفوذ مورد توجه قرار گرفت و به عنوان پارامترهای مهم و تاثیرگذار در تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد که نقش مهمی را در مکان­ یابی عرصه ­های مناسب برای استحصال رواناب ایفا می­ کنند همچنین در این تحقیق با برآورد رطوبت اولیه و تعیین سرعت ثابت نفوذ آب در خاک و تعیین شدت بارش که از پارامترهای مهم در تعیین سطح منبع متغیر می­باشد با بهره گرفتن از نرم­افزار ArcGIS 9.3 میزان رواناب حاصل از شدت بارش نیم ساعته و یک ساعته با دوره بازگشت ۲ سال و ۱۰ سال برآورد شد.
رابطه ۳-۳: R = 0.331 + 0.231 + 0.157P + 0.106NDVI + 0.071S_w + ۰.۰۴۸I_s + ۰.۰۳۳F + 0.024T
در این مرحله، نقشه مناطق مستعد استحصال آب با به کارگیری مفهوم سطح منبع متغیر بر اساس ارتفاع آب قابل استحصال و از طریق مدل AHP تهیه شد که بر این اساس در سطح مراتع می­توان مناطق مستعد جهت احداث مخازن آب با حجم ذخیره­های مختلف را تشخیص داد.
شکل ۳-۳۰، نقشه کلاسه­بندی تولید رواناب را در ۶ کلاس نامناسب تا تا سطح عالی نشان می­دهد. که در آن اراضی نامناسب اراضی غیرمرتعی می­باشد. همچنین شکل ۳-۳۱، منحنی هیستوگرام جهت طبقه ­بندی پتانسیل تولید رواناب منطقه را نشان می­دهد. سپس مساحت هر یک از طبقات بر حسب کیلومترمربع مشخص شد و درصد هر یک از طبقات تعیین شد جدول ۳-۳۳، ۸۳/۱۱ درصد از منطقه مورد مطالعه پتانسیل عالی برای تولید رواناب را دارا می­باشد در حالی که ۹۸/۵ درصد از منطقه پتانسیل ضعیفی برای تولید رواناب را دارا می­باشد.
شکل ۳-۳۰: منحنی هیستوگرام جهت طبقه ­بندی پتانسیل تولید رواناب
شکل ۳-۳۱: طبقه ­بندی اراضی برای استحصال رواناب
جدول (۳-۳۳): مساحت و درصد طبقات

درصد

مساحت

طبقات

۲-۱-۲ اوباشگری
اوباشگری به عنوان یک مسئله اجتماعی، ازآشکارترین جلوه های خشونت در ورزش و بالاخص فوتبال می باشد که در دهه۱۹۶۰ ور رقابت های فوتبال انگلستان مورد برسی محققان علوم اجتماعی قرار گرفت (علی نورعلی وند،۱۳۸۶). از ابتدای به وجود آمدن پدیده اوباشگری تا به امروز هرگز تعریف واحد‌ی از آن در نزد جامعه شناسان و محققان علوم اجتماعی وجود نداشته است و این تعریف بسیار دشوار بوده است، بخصوص برای اینکه رسانه های گروهی بر چسب اوباشگر را به تصادفات و در گیر های مختلفی ربط می دهند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در ادامه به برخی از این تعاریفی که جامعه شناسان ورزشی ارائه داده اند می پردازیم.
اوباشگری فوتبال اغلب، اغتشاشاتی است که توسط هواداران فوتبال انجام می شد، معمولاً این تعریف شامل فعالیت های جنایی بوده و بیشتر قبل یا بعد از مسابقه رخ می دهد واکثر این ازدحام ها خود جوشند، اما برخی دسته ها ی از پیش بر نامه ریزی شده هم هستنند که خودشان را به باشگاهها مرتبط می سازند تا بر خوردها و درگیری هایی ایجاد کنند(پیرسون^[۱۰]،۲۰۰۶).
اوباشگری به معنای خشونت نشان داده شده بوسیله گروهی از هواداران فوتبال، در داخل و خارج استادیوم ها می باشد که بیشتر اوقات به وسیله افراد جوان صورت می گیرد. اوباشگری یک بزهکاری معمولی می باشد که با حذف نقش اجتماعی این افراد همراه است(بودین،۲۰۰۴).
اوباشگری فوتبال ، بی نظمی، خشونت و خرابکاری در مقیاس وسیعی است که توده های غوغاگر را به ذهن می آورد، که از فرط هیجان عنان اختیار را از دست داده اند(مارش^[۱۱]،۱۹۹۶).
اوباشگری فوتبال اساساً شامل رفتار پر خاشگرانه رقابتی بین گروه ها ی هوادار مدعی است با این حال اوباشگری محدود به این رفتار خاص نمی شود، چرا که ممکن است شامل پرتاب اشیاء، تمدن ستیزی، حمله به پلیس و طرفداران خوش برخورد خودی ویا فحاشی مربوط به نژاد هم باشند (رومن اسپاییج^[۱۲]،۲۰۰۶).
رفتار محزب که معمولاً توسط هواداران مرد جوان فوتبال سر می زند در ریشه های اصلی آن ناشناخته اند و در اذهان عمومی بین اوباشگری، هواداران فوتبال و باشگاهها یک تداعی معنی وجود دارد (رومن اسپاییج،۲۰۰۶).
با توجه به کلیه تعاریف ارائه شده در خصوص اوباشگری فوتبال می توان گفت که تعاریف فوق تا حدود زیادی شبیه هم است. با این حال تفاوتهایی نیز با هم دارند، با این حال می توان گفت اوباشگری به کلیه رفتار های پرخاشگرانه و خشونت آمیز هواداران فوتبال اطلاق می شود که قبل و بعد مسابقات در داخل و بیرون استادیوم ها به صورت جمعی از آنها سر میزند. این رفتار ها می تواند به صورت خود جوش و خود انگیخته و یا در بعضی از موارد از پیش برنامه ریزی شده باشد.
۲-۱-۳ خشونت:
خشونت و پرخاشگری به عنوان دو مفهوم به هم پیوسته و مرتبط می باشند ، که در بسیاری از موارد توسط محققان علوم رفتاری بجای یکدیگر بکار برده می شوند و هیچ زمانی فضای مفهومی این دو واژه به طور کامل از هم جدا نبوده است،زیرا علی رغم ارائه تعاریف جداگانه باز به دلیل اشتراک زیادی که در این تعاریف می باشد ، تفکیک کامل این دو اصطلاح بسیار مشکل می نماید (علی نور علی وند،۱۳۸۶).
در تعریف خشونت و تمایز آن از پرخاشگری به نظر کاکلی^[۱۳] خشونت عملی جسمانی است که با بی توجهی کامل به سلامت خود و دیگران ،یا به منظور آسیب رساندن به شخص دیگر یا تخریب اموال انجام می‌شود(محسن تبریزی،۱۳۸۳).
از این رو خشونت تنها یکی از انواع پرخاشگری محسوب می شود و به این لحاظ خشونت را حاوی مبادرت عمدی به ایجاد آسیبهای جسمانی علیه دیگران تعریف می کنند(علی نور علی وند، ۱۳۸۶).
۲-۱-۴ پرخاشگری:
۲-۱-۴-۱ تعریف پرخاشگری
تعاریف فراوانی در باره پرخاشگری ارائه شده است که وجود اشتراک و اختلاف آنها نیز قابل توجه است. رفتار پرخاشگرانه ممکن است به شکل های مختلف از بد رفتاری کلامی که موجب آسیب روان شناختی می شود تا برخورد بدنی شدید در نوسان باشد. پرخاشگری در فعالیت های ورزشی به شکل ابزاری و بازتابی و یا کلامی و بدنی وجود دارد و از سوی افراد حاضر وشرکت کننده در رویداد های ورزشی در قبال سایربازیکنان، تماشاگران، مربیان، مقامات ورزشی و سایرین صورت می گیرد.
پیترمارش“و همکارانش در دانشگاه آکسفورد به دو نوع پرخاشگری، یعنی پرخاشگری واقعی و آیینی عقیده دارند. اولی را اعمال خشونت جسمانی علیه دیگران تعریف می‏کنند و دومی را کِنایی یا نمادین می‏نامند. پرخاشگری آیینی محصول توافق در مورد مجموعه‌ای از قواعد است که از گفته‌های شرکت‏کنندگان در آن می‏توان استنباط کرد. قواعد درباره زمان مناسب حمله، شکل و اهداف حمله، و ختم آن است .
برخی محققین براساس شیوه‏ی تجلی پرخاشگری و خشونت ، آن را به دو نوع کلامی و فیزیکی تقسیم‏بندی کرده‏اند. پرخاشگری کلامی در جریان تقابل و رویاروئی دو فرد یا گروه و از طریق تهدید، جنجال، تمسخر و استهزاء و سخنان توهین‏آمیز بروز می‏کند. دانینگ و همکارانش در دانشگاه لیسستر با اشاره به فرضی و خیالی بودن تقسیم‏بندی‏های صورت گرفته در مورد انواع خشونت و پرخاشگری، حالت‏های مختلف آن را رفتار واقع بر طیفی می‌دانند که بازتاب آمیزه‌ای از فکر و احساس است و هیچ شکلی از خشونت در آن هرگز به ‌صورت خالص یافت نمی‌شود. به بیان این پژوهشگران ” خشونتِ ابزاری می‏تواند هیجان انگیز هم باشد، یا خشونت عاطفی ممکن است طراحی یا تدارک شده باشد.
ارونسون با تمایز بین دو نوع پرخاشگری، یعنی پرخاشگری ابزاری و بازتابی یا عاطفی، امکان وقوع هر دو را در عرصه‏ی ورزش متذکر می‏شود .پرخاشگری بازتابی با هدف آسیب فیزیکی یا روانی انجام می‏شود. هدف از این نوع پرخاشگری که احساسی بوده، آسیب‏رسانی است پرخاشگری ابزاری شامل ضرب و جرح و ایجاد درد و رنج به عنوان ابزاری برای دستیابی به یک هدف است که شکل محسوس آن می‏تواند دستیابی به هدف‏های‌ گوناگونی مانند پاداش مادی، پیروزی، افتخار یا تحسین باشد. این نوع پرخاشگری، خشونتی غیراحساسی و هدف از آن انجام وظیفه است . دانینگ و همکارانش در دانشگاه لیسستر با اشاره به فرضی و خیالی بودن تقسیم‏بندی‏هایی که‌ در مورد انواع خشونت و پرخاشگری‌ صورت گرفته، حالت‏های گوناگون آنها را رفتارهایی می‏دانند که بازتاب آمیزه‏ای از فکر و احساس هستند و هرگز در آنها هیچ نوع خشونتی به صورت خالص یافت نمی‏شود . بنابراین، هرگاه طرفداران یک تیم ورزشی با هدف تضعیف روحیه بازیکنان تیم حریف بخواهند زمینه‌ای برای پیروزی تیم خود ایجاد کنند، شعارهای تحقیرآمیز می‏دهند ‌یا به اصطلاح به پرخاشگری ابزاری مبادرت می‏ورزند. امّا اگر طرفداران، اشیایی به سوی بازیکنان تیم حریف پرتاب، ‌‌یا نزاع فیزیکی کنند، آنگاه گفته می‏شود مرتکب خشونت فیزیکی شده‏اند. حال اگر اتفاقی خلاف میل طرفداران یک تیم روی دهد- مانند خطای بازیکن تیم حریف روی بازیکن تیم محبوب‏ یا تصمیم‏ گیری داور به زیان تیم مورد علاقه در پاسخ رفتار یا اعمال پرخاشجویانه و خشونت آمیز از خود بروز میدهند، آنگاه مرتکب پرخاشگری بازتابی شده‏اند، این نوع پرخاشگری نیز می‏تواند کلامی یا فیزیکی باشد.
از جمله نظریه‏هایی که در سال‏های اخیر ،توجه جامعه‏شناسان را در تبیین و تحلیل مسائل اجتماعی موجود در عرصه‏ی ورزش و رویدادهای مربوط به آن، از قبیل خشونت و پرخاشگری به خود معطوف کرده است، دیدگاه کارکردگرایی ساختی است .‌‌دیدگاه کارکردگرایی ساختی به نقش سیستم‏های اجتماعی یا جوامع، اجزاء، ساختارها، یا نهادهای مختلف در یکپارچگی، هماهنگی، سازگاری و سلامت کل سیستم یا جامعه توجه دارد. براساس دیدگاه کارکردگرایی ساختی، نیروی محرکه‏ی موجود در کلیه‏ی جنبه‏ه ای زندگی اجتماعی، تمایل هر سیستم اجتماعی به حفظ خود در وضعیتی متعادل است، به گونه‏ای که امکان استمرار عملکرد مؤثر آن را ممکن می‏سازد. این تعادل در راستای گسترش و شکل‏گیری وفاق، ارزش‏های مشترک و عملکرد هماهنگ در عرصه‏های اصلی زندگی اجتماعی (مانند خانواده، اقتصاد، دین، آموزش و پرورش، سیاست و…) است.
داده‏های یک پژوهش نشان می‏دهد بخش عمده‏ای از تماشاگران به پرخاشگری کلامی مبادرت می‏ورزند، و برخی ، معادل ۶ درصد مرتکب خشونت نیز می‏شوند. میانگین خشونت و پرخاشگری ورزشی بین تماشاگران که مبادرت به پرتاب اشیاء به داخل زمین می‏کنند، بیش از دو و نیم برابر تماشاگرانی است که فقط به ناراحتی اکتفا کرده و واکنشی نشان نمی‏دهند.
اریش فروم^[۱۴] همه اعمالی که سبب آسیب رساندن به شخص، شئ یا جانور دیگری می شود یا با چنین قصدی صورت می گیرد پرخاشگری می نامند. اسمیت و بوند^[۱۵] پرخاشگری را هر نوع رفتاری تعریف می کند که به دیگری آسیب وارد می سازد. ارونسون^[۱۶]نیزخشم وپر خاشگری را عملی می داندکه هدفش اعمال صدمه، آسیب و رنج است(محسن تبریزی،۱۳۸۳).
بر کووینتز^[۱۷] روانشناس بر جسته معاصر نیز پرخاشگری را به عنوان آسیب رساندن عمومی به دیگران تعریف می کندکه این آسیب ممکن است روانی یا بدنی باشد. وی دو عامل را برای توصیف رفتار پر خاشگرانه لازم می داند اول اینکه هدف رفتار آسیب رساندن باشد و دوم وارد آوردن آسیب موفقیت آمیز باشد به عبارت دیگر فرد مورد نظر واقعاً آسیب ببیند بنابر این رفتار های ذیل اغلب به اشتباه پرخاشگری نامیده می شود که در واقع نمونه هایی از رفتار پرخاشگری نیست:
ـ انجام اعمال مخرب روی یک جسم بی روح مانند تابلو های تبلیغاتی کنار زمین با یک توپ.
ـ زخمی کردن غیر عمدی یک بازیکن در حین رقابت ورزشی (برومند دولق، ۱۳۸۴).
کاکلی پرخاشگری را چنین تعریف می کند: پرخاشگری اشاره به رفتاری دارد که با نیت تخریب اموال یا صدمه زدن به شخص دیگر انجام می شود و متضمن بی توجهی محض به سلامتی دیگران و احتمالاً خود است؛ پیامد های پر خاشگری ممکن است جسمانی یا روان شناحتی باشد. بنابر این پرخاشگری را از نظر مفهومی می توان کنش و علمی در نظر گرفت که از جانب فرد یا افراد و از روی اراده و آگاهی به منظور آسیب رساندن فیزیکی یا روحی ـ روانی به دیگران انجام می پذیرد (محسن تبریزی،۱۳۸۳).
بارون ^[۱۸]در تعریف نسبتاً جامعی از پرخاشگری می گوید: پرخاشگری هر گونه رفتاری است که هدف آن صدمه زدن یا آسیب رساندن به موجود زنده دیگری است که انگیزه اجتناب ودوری از چنین رفتاری دارد این تعریف علمی سه ویژگی مشخص دارد (محمد رضا احمدخانی، ۱۳۷۷).
۱ـ پرخاشگری یک رفتار است، نه یک وضعیت ذهنی،به طور مثال اگر یک تماشاگر فوتبال با لگدی صندلی ورزشگاه را شکست یک نوع پرخاشگری است و فرد پرخاشگر محسوب می شود.
۲ـ پرخاشگری باید منجر به آسیب شود. پرخاشگری ممکن است بدنی (مانند پشت پا انداختن یا با آرنج به پهلوی حریف زدن)یا روانی (مانند گفتن کلمه ای رنج آور به حریف به منظور از بین بردن حرمت و شخصیت وی) باشد. بنابر این صدمات ممکن است به صدمات فیزیکی محدود نشود بلکه ممکن است شامل حملات کلامی باشد که هدفش ایجاد دستپاچگی و عدم کنترل در فرد دیگر است.
۳ـ پرخاشگری باید روی موجودزنده انجام شود اگر یک بازیکن پس از یک سوت نامناسب داور، توپ را محکم به زمین بکوبد، عمل پرخاشگرانه انجام نداده است.زیرا هدف باید یک موجود زنده باشد. .
با توجه به این تعاریف بایستی خاطر نشان کرد که هیچ گونه پرخاشگری در ورزش قابل توجیه نیست و پرخاشگر همیشه متهم به ایجاد صدمه عمدی به فرد دیگر است وازبروز این مسأله در هر سطحی خصوصاً در ورزش حرفه ای باید جلوگیری نمود؛ چون ورزشکاران حرفه ای همیشه در معرض نمایش عموم قرار دارند و ورزشکاران نوجوان و جوان در هر صحنه ای رفتار های آنها را مشاهده می کنند و مورد الگو قرار می دهند (واعظ موسوی،۱۳۸۳).
۲-۱-۴-۲ نظریه های پرخاشگری در ورزش
نظریه هایی در خصوص پرخاشگری در ورزش ارائه شده است. بسیاری از دانشمندان بیان می کنند ورزش، فعالیتی است که می تواند نقش تخلیه کننده را بازی کندو انرژی مخرب را کنترل نماید . عده ای نیز ادعا می‌کنند رفتار های خشونت آمیز تماشاگران ویا ورزشکاران در مسابقه های ورزشی نشان دهنده این واقعت است که پرخاشگری و خشونت، ریشه ذاتی ندارد بلکه یادگرفتنی است. این موضوع که آیا پرخاشگری غریزی است یا یادگرفتنی، تناقضی را در روانشناسی اجتماعی ورزشی ایجاد کرده است به نحوی که این مسأله به جدلی ماندگار تبدیل شده است (مت جارویس^[۱۹]، ۱۳۷۹).
چند نظریه عمده برای توصیف رفتار پرخاشگرانه تماشاگران ویا ورزشکاران در رقابت های ورزشی از سوی دانشمندان ارائه شده است. مطاله این نظریه هم باعث روشن ساختن نکات مهم و ناشناخته می شود و هم پژوهشگران را در پاسخ به برخی پرسش ها هدایت و راهنمایی کند. این نظریه ها در پنج طبقه اصلی قرار می گیرند. نظریه غرایز^[۲۰]، نظریه یادگیری اجتماعی^[۲۱]، نظریه تخلیه^[۲۲]، نظریه ناکامی^[۲۳]، نظریه تجدید نظر ناکامی ـ پرخاشگری^[۲۴]
۲-۱-۴-۲-۱ نظریه غرایز
این نظریه به طور عمده بر اساس نظریات فرویدشکل گرفته است.از نظر فرویدانسان با دو غریزه متضاد بنام غریزه زندگی و مرگ متولد می شود غریزه مرگ انسان را به پرخاشگری وا می دارد و این امر غیر قابل اجتناب است چون درونی و مبتنی بر سائق فطری یا بیولوژیک است اما همانند بسیاری از غریزه های دیگر می توان آن را از نظر تخلیه یا ارضاء تنظیم کرد (بیژن افسر کشمیری،۱۳۸۱).
لری و استچالتز^[۲۵] خاطر نشان ساختند که همه مهره داران رفتار پرخاشگرانه دارند و مطابق اظهارات فروید پرخاشگری یک خصلت بقاء است در این نظریه انسان به صورت فطری پر خاشگر است وجوامعی که بتواند برای تماشاگران ویا ورزشکاران زمینه های ورزشی را فراهم کند که آنها بتوانند به صورتی قابل قبول روحیه پرخاشگری را تخلیه کند سود آور خواهد بود(مت جارویس، ۱۳۷۹).
نتیجه مهم نظریه زیست شناختی غریزی این عقیده است که پر خاشگری باعث آرام شدن یا آزاد شدن کششی است که به سوی آن وجود دارد. بر اساس این نظریه، غریزه زدن حریف مقابل به عنوان تخلیه درونی و آزاد کردن پرخاشگری سرکوب شده محسوب می شود (برومند دولق،۱۳۸۴).
برخی از صاحب نظران معاصر، تحت تأثیر این نظریه قرار گرفتند و ورزش را در کل به عنوان شیوه سالم بروز غریزه مرگ می پندارند، مثلاً ریچاردز^[۲۶] لگد زدن به توپ در ورزش فوتبال را یک نوع برون ریزی عاطفی و خصوصاً در کاهش غریزه پرخاشگرانه مهم می داند. ریچاردز اظهار کرد فوتبال دربروز مثبت غرایز پرخاشگرانه (به مبارزه طلبیدن آنها به طور مثبت) اهمیت زیادی دارد. به همین دلیل وی فوتبال را به عنوان وسیله تأثیر گزارنده معقول و مفید می داند. از طرف دیگر، بررسی های بین فرهنگی، تغییرات مهم را در مورد پرخاشگری کشف کرده است(آهولا،۱۳۷۲). تمدن های انسانی از قبیل آراپش^[۲۷]، در گینه نو^[۲۸] وجود دارد که در مقایسه با استاندارد های اروپایی و آمریکایی پرخاشگری بسیار اندکی در آنها یافت می شود. این موضوع بیان می کند که علاوه بر مؤلف غریزی عوامل خارجی در بروز از پرخاشگری دخیل است (مت جارویس،۱۳۷۹).
۲-۱-۴-۲-۲ نظریه یادگیری اجتماعی
طرفدار اصلی نظریه یادگیری اجتماعی باندورا^[۲۹] است که طی سال های ۱۹۹۷ـ۱۹۷۳ میلادی این نظریه را ضمن تکمیل ارائه کرده است و می گوید: تمام پرخاشگری های بشر، همانند سایر رفتارهای اجتماعی با تقلید و تقویت آموخته می شود و در حقیقت پاسخ های پر خاشگرانه رفتار های آموخته ای است که در طول زمان شکل می گیرد و در و موقعیت های مشابه بروز می کند(مت جارویس،۱۳۷۹).
اسمیت^[۳۰] در خصوص تماشاگران و مربیان و بازیکنان جوان و تقلید از بازیکنان حرفه ای در مسابقات هاکی روی یخ بیان می کند که یادگیری اجتماعی موجب رفتار پرخاشگرانه شدید شده است در نظریه یادگیری اجتماعی پیش بینی میشود که رفتار پرخاشگرانه یا مشاهده آن موجب پرخاشگری بیشتر می شود (رحمانی نیا،۱۳۸۱).
شخص با یادگیری مشاهده ای و تقویت های اضافی بیشتر، تمایل بیشتری بر پرخاشگری پیدا می کند که این موضوع نیز به آمادگی قبلی برای رفتار پرخاشگرانه در فعالیت های ورزشی منجر می شود.بارون (۱۹۹۴) چهار جنبه از پرخاشگری را بیان کردند که ممکن است به وسیله یادگیری تعیین شود.(برومند دولق،۱۳۸۴)
۱ـ نحوه پرخاشگری با فرد، ۲ـ کسی که پرخاشگری روی آن انجام شود،۳ـ اعمالی که برای بروز یک پاسخ پرخاشگرانه نیاز است،۴ـ موقعیت هایی که برای بروز پرخاشگری مناسب است.
بدین ترتیب با یادگیری مشاهده ای فرد ورزشکار ممکن است نحوه انجام خطا، کسی که می تواند بر او خطا کند، آنچه را که می تواند انجام دهد تا مجاز به خطا شود و شرایطی که خطا در آن بهترین پاسخ است را یاد بگیرد. چهار جنبه از پرخاشگری آموخته شده بارون و برنی به خوبی اهمیت یادگیری در پرخاشگری را تعیین می‌‌کند، در حالی که نظریه غرایز پرخاشگری را غیر قابل اجتناب و حتمی می بیند، نظریه یادگیری اجتماعی نشان می دهد که پرخاشگری یاد گرفته می شود و می تواند هدایت شود مطابق این نظریه تا زمانی که پرخاشگری در ورزشهای حرفه ای انجام می شود، تماشاگران و ورزشکاران جوان نیز در آینده رفتار های پرخاشگرانه بزرگتر ها را یاد گرفته و اجرا خواهند کرد (برومند دولق،۱۳۸۴).
۲-۱-۴-۲-۳ نظریه تخلیه
واژه تخلیه به معنی آزاد سازی تمایلات پرخاشگرانه است و پیش بینی می کند که هیجانات سرکوب شده از طریق بروز پرخاشگری می تواند تخلیه شود .بسیاری از تماشاگران ویا ورزشکاران مشتاق ورزش بر این نظر هستند که بعد از شرکت در رویداد ها ی ورزش احساس آرامش بیشتری به آنها دست می دهد. طرفداران این نظریه معتقدند که از طریق شرکت دررویداد های ورزشی تمایلات پرخاشگرانه به میزان قابل ملاحظه ای کا هش می یابد و در واقع این فرضیه با در نظر گرفتن تئوری انرژی اضافی و کاهش رفتار های پرخاشگرانه از طریق تخلیه انرژی اضافی و هیجانات زائد در هنگام تماشا و یا فعالیت های ورزشی مطرح گردیده است (محمد رضا اسماعیلی، ۱۳۸۲).
مطابق این نظریه اگر پرخاشگری هایی که در طول مسابقات ورزشی رخ می دهد، سرکوب شود در متن جامعه بروز خواهد کردو نرخ جرایم خشونت و رفتار های خصومت آمیز را در صحنه های دیگر اجتماع بالا خواهد برد.
استفاده از بازی و فعالیت های ورزشی برای تخلیه روانی به دقت زیادی نیاز دارد تا مطمئن شده که خشونت زیان بار به وجود نخواهد آمد و مطمئناً نباید این موضوع را به عنوان کار عمده ورزش در نظر گرفت، آنچه که ورزش به صورت مؤثر می تواندانجام دهد این است که رفتار فیزیولوژیک را از طریق تلاش شدید به حالت تعادل در آورد(بازیابی فیزیولوژیک) و این نیز کمک می‌کندتا اختلالات هیجانی تسکین یابد (مهرداد محرم زاده،۱۳۷۵). بارون نیز اظهار داشته که تمرینات شدید و فشرده می تواند پرخاشگری را کاهش دهد. بخاطر اینکه هم تنش جسمانی و هم احساس خشم را کاهش می دهد (برومند دولق،۱۳۸۴).
۲-۱-۴-۲-۴ نظریه ناکامی ـ پرخاشگری
این نظریه برای نخستین بار در سال ۱۹۳۹میلادی توسط دولاد و میلر^[۳۱] مطرح گردید. در این تئوری فرض شده است که رفتار های پرخاشگرانه همواره پس از ناکامی به وجود می آید. وقتی نیل به هدفی با مانع روبروگردید ناکامی حاصل می شود و این ناکامی موجب تحریک فرد می گردد و تحریک حاصل فرد را به بروز پاسخ های پرخاشگرانه وا می دارد(برومند دولق،۱۳۸۴).
اگر شخص ناکام به دلایلی نتواند پاسخ پرخاشگرانه را به شخصی که مانع دستیابی وی به هدف مورد نظرش شده است منتقل سازد، آنگاه پیش بینی می شود که پاسخ به شخص دیگری منتقل شود. این نظریه تحت هر شرایطی پیش بینی می کند که ناکامی شدید، پرخاشگری را به دنبال خواهد داشت (آن ماری برد^[۳۲]،۱۳۷۰).
البته فقط ناکامی نیست که پاسخ پرخاشگرانه را موجب می شود، قوت و شدت ناکامی و فراوانی رویداد ناکامی نیز به طور مستقیم بر رفتار پرخاشگرانه اثر می گذارند باید اذعان داشت ناکامی فقط یکی از دلایل پر خاشگری است. این تئوری به دلایل بر قراری ارتباط بین ورزش و ناکا می نسبتاً اندک می تواند موجب پرخاشگری در ورزش شود، از اهمیت خاصی بر خوردار است. به گفته شاعر انگلیسی جان کیتنز^[۳۳] ،دوزخی درنده تر از شکست بعد از تلاش زیاد وجود ندارد وبسیاری از تماشاگران ویا ورزشکاران حرفه ای نیز با این گفته موافق هستند، چون ورزشکاران به سبب میل شدیدشان برای موفقیت ورزش، بیشتر از دیگران در معرض «تلاش زیاد» و تحمل عواطف نا مطبوع آن، در صورت شکست هستند . ناکامی ناشی از نرسیدن به هدف ها و ارضاء نکردن نیاز های شخصی می تواند تماشاگران ویا ورزشکاران را عصبانی کندواین موضوع اساس فرضیه ناکامی ـ پرخاشگری است (برومند دولق،۱۳۸۴).

« وَلَقد آتَیْنا مُوسی الکِتابَ وَقَفَّینَامِنْ بَعْدِهِ بِالرُسُلِ و آتَیْنا عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ البَیّناتِ و أَیَّدْ نَاهُ بِرُوح القُدُسِ اَفَکُلَّمَا جاءَکُمْ رَسُولٌ بِما لاتَهْوَی أَنفُسُکُمْ استَکْبَرْتُمْ فَفَریقاً کَذَبتُمْ وَ فَریقاً تَقْتُلونَ، همانا به موسی کتاب تورات را دادیم و پس از او پیامبرانی را پشت سر هم فرستادیم و عیسی پس مریم را معجزهای آشکار بخشیدیم و او را با روح القدس تأیید کردیم، پس چرا هرگاه پیامبری چیزی را که خوشایند شما نبود برایتان آورد کبر ورزیدید؛ گروهی را دروغگو خواندید و گروهی را کشتید.» (قرآن کریم، ترجمه بحرانی، البقره/۸۷)

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

هجویری با اشاره به این که مخالفت با نفس سبب نجات انسان و موافقت با آن سبب هلاک وی است به این آیه استناد کرده است.
طبرسی در مجمع‌البیان ذیل آیه آورده است که :
« در این آیات برخی نعمت‌های معنوی که به فرزندان بنی اسراعیل ارزانی شد و آنان ناسپاسی کردند، بیان می‌شود که « و ما به موسی کتاب آسمانی دادیم و از پی او پیامبرانی پشت سرهم فرستادیم، پیامبری پس از پیامبر دیگر، به بعثت و هدایت آنان فرمان یافتند تا هر کدام راه و رسم آسمانی پیامبر پیش از خود را پی‌گیرد و همه مردم را به یکتا پرستی و عمل براساس مقررات خدا فراخواند، تمامی پیامبرانی که پس از موسی (ع) تاطلوع مسیح (ع) آمدند، همه و همه پیرو راه و رسم موسی بودند و فرمان داشتند که مردم را به تورات و عمل به مقررات آن فراخوانند.» (طبرسی، ۱۳۷۹: ۳۴۰)
آموزه‌ها و پیام‌های آیه فوق براین اساس است که کافران و بی‌دینانی که لیاقت ندارند رحمت الهی شامل حالشان شود به دلایل مهمی از جمله بی‌اعتمادی نسبت به رهبران الهی و هواپرستی آن‌ها بوده است. مهم‌تر اینکه آن‌ها از نفس خود تبعیت می‌‌کردند و همچنین اشاره‌ای دارد به قوم بنی اسراعیل و پیامبرانی که یکی پس از دیگری برمی‌خواستند و ادعای پیامبری می‌کردند به ویژه یهودیانی که در برابر سخنان حضرت رسول (ص) پاسخ منفی می‌دادند، در واقع همگی تابع هوای نفس بودند و گرنه دست به چنین اقداماتی نمی‌زدند.
« وَ مَا أُبَّریُ نَفْسِی إنَّ النَّفْسَ لأمارَهُ بالسُّوءِ ألاَّمَارَحِمَ رَبَّیَ إنَّ رَبَّی غَفُورٌ رَّحیمٌ، من نفس خود را تبرئه نمی‌کنم، چرا که نفس قطعاً به بدی امر می‌کند، مگر کسی را که خدا رحم کند؛ زیرا پروردگار من آمرزنده و مهربان است.» (قرآن کریم، ترجمه بحرانی، الیوسف/۵۳)
هجویری ضمن اشاره به سخن یوسف (ع) مبنی بر این که کسی نمی‌تواند نفس خود را تبرئه کند جز افرادی که مورد لطف خدا بوده‌اند به این آیه استناد کرده است.
« این آیه در حقیقت دنباله پیامی است که یوسف به وسیله فرستادن سلطان به او پیغام داد و اینکه خداوند، نیرنگ خائنان را هدایت نمی‌کند و در عین حال من خویش را تبرئه نمی‌کنم، چرا که نفس سرکش، انسان را به بدی فرمان می‌دهد، مگر آن‌چه خدا رحم کند؛ چرا که پروردگارم غفور و رحیم است.» (مکارم شیرازی، ۱۳۸۸: ۵۱۱)
با دقت در آیه فوق متوجه می‌شویم که پیروی از هوای نفس، انسان را به سقوط می‌کشاند و به بدترین مخلوق تبدیل می‌کند و کسی که پیرو هوای نفس شود از مقام و عظمت الهی هراسی نداشته، و اگر همین انسان به خودش بیاید و بداند که با پیش آمدن هر حادثه‌ای ممکن است نابود شود، هیچ‌گاه سرگرم هوای نفس نشده و از یاد خدا و معاد غافل نمی‌گردند. حق الهی را ادا کرده و به طور کامل سپاس‌گزار وی می‌شود و هیچ‌گاه پشت به آئین الهی نمی‌کنند، زیرا فرجام همگان خواه و ناخواه به سوی خداست پس انسان باید مراقبت اعمال خود باشد که در دنیا چه می‌کند، و برای گناهان خود که بر اثر پیروی از هوای نفس مرتکب شده به درگاه خالق خویش استغفار کنند، و بدانند که خدا از همه‌چیز آگاه و بر همه چیز احاطه دارد.
« ومَنْ یَرْغَبُ عَنْ مِلَهِ ابراهیمَ إلّا مَنْ سَفهَ نَفْسَهُ و لَقْد اصْطَفَیناهُ فی الدُّنیا و اِنَّهُ فی الاخِرَهِ لَمِنَ الصّالِحینَ، و چه کسی جز آنکه به سبک مغزی گراید ازآ‌یین ابراهیم روی بر می‌تابد؟ و ما او را در این دنیا برگزیدیم و البته در آخرت از شایستگان خواهد بود.» (قرآن کریم، ترجمه بحرانی، البقره/۱۳۰)
طبرسی در مجمع‌البیان ذیل آیه شأن نزول آن را این گونه ذکر کرده :
« شأن نزول آیه این گونه است که : « عبدالله بن سلام از دانشوران بود که به اسلام گرایش یافت و به قرآن ایمان آورد و او برادرزادگانش از قبیل «سلمه» و «مهاجر» را نیز به اسلام فراخواند؛ و ضمن دعوت خود، ویژگی‌ها و نشانه‌های پیامبر اسلام از تورات را هم برای آنان ترسیم کرد، و در نتیجه دعوت فرد نخست به حق گرائیدند و دومی از روی آوردن به حق و فضیلت سرباز زد و این آیه نازل شد.» (طبرسی، ۱۳۷۹: ۴۸۲)
« راه و رسم توحیدی و عادلانه ابراهیم را جز کسانی که خود را به بی‌خردی و سبک مغزی می‌زنند، کسی دیگر رها نمی‌کند و گروهی دیگر اعتقاد دارند منظور این است که تنها کسانی که خود را نشناخته باشند از آیین توحید گرای ابراهیم (ع) روی برمی‌تابند و پاره‌ای دیگر می‌گویند : انسان‌هایی که به گوهر وجود خویشتن پی‌نبرده و نادان هستند از آیین توحیدی ابراهیم (ع) روی بر می‌تابند.» (همان : ۴۸۳-۴۸۲)
در آیه فوق به ویژگی‌های حضرت ابراهیم (ع) و الگو قراردادن مکتب او به عنوان سرمشق به مؤمنان توصیه شده است، به دلیل اینکه مکتب خود را براساس خداپرستی و توجه به جهان آخرت بنا کرده، لذا از بهترین امتیازهای اخلاقی برخوردار بوده و از برگزیدگان و شایستگان خداست و از مکتب این پیامبر بزرگ به عنوان مکتبی انسان ساز نام برده شده که براساس توحید بنا شده است اما کلمه «سفیه» به کسانی اطلاق می‌شود که منطق دین و پیروی از دستورات پیشوای خود را نادیده گرفته و به آن عمل نمی‌کنند و با اطاعت از خواسته‌های نفس به سقوط و تباهی دچار می‌شوند.
« هَلْ اَتی عَلَی الإنْسانِ حِینٌ مِنَّ الدُهْرِلَمْ یَکُنْ شیئاً مذکوراً، آیا انسان را آن هنگام از روزگار به یاد آید که چیزی در خور یاد کرد نبود؟ (قرآن کریم، ترجمه بحرانی، الانسان/۱)
هجویری با اشاره به این که هرجا نامی از انسان برده می‌شود در کنارش از روح یاد می‌شود و کسی که تابع هوای نفس نباشد در امتحان‌های الهی پیروز است به این آیه استناد کرده است.
« منظور از انسان در بعضی از تفاسیر علماء و دانشمندان هستند که قبل از فرا گرفتن علم قابل ذکر نبودند، اما بعد از رسیدن به نظام علم در میان مردم، در حیات و بعد از موتشان همه جا ذکر آن‌هاست.» (مکارم شیرازی، ۱۳۸۸ : ۳۳۶)
مکارم شیرازی در تفسیر نمونه ذیل آیه آورده است :
« بعضی معتقدند که انسان در آیه اول، به معنی حضرت آدم است و در تفسیر قسمت دوم آیه نظرات دیگری اظهار کرده‌اند که : انسان به هنگامی که در عالم نطفه و چنین بود، موجود قابل ذکری نبود، ولی بعداً که مراحل تکامل را پیمود به موجودی قابل ذکر تبدیل شد.» (همان : ۳۳۵)
در این آیه آن‌چه که قابل فهم است این است که : اگر انسان به ابتدای آفرینش خود دقت کند و بداند اصل آفرینش او از چه چیزی بوده و چگونه تکامل پیدا کرده نوعی یادآوری و تلنگر به وی است، تا بداند قبل از اینکه خداوند، عنوان بهترین مخلوقات را به او بدهد لامحاله موجود چندان ارزشمندی نبود، ولی خداوند از سر لطف و مهربانی خود به انسان زیباترین عنوان یعنی « احسن الخالقین» را داد و انسان به لطف خداوند آفریده شده و باید سپاس‌گزار او باشد و به قدرت خدا در آفرینش خود توجه و دقت کنند تا بتواند بهترین راه را برای خویش را انتخاب کند و هرگز متابع هوای نفس خود نشود.
« وَلَقَدْ خَلَقنَا الإنسانَ مِنْ سُلالَهٍ مِنْ طِینٍ، و به یقین، انسان را از عصاره‌ای از گل آفریدم.» (قرآن کریم، ترجمه بحرانی، المؤمنون/۱۲)
هجویری با اشاره به این که ترکیب انسان نزد محققان دارای سه معنی است: روح، نفس جسد، و هر عینی را از این صفتی بود که به آن قایم است. روح را عقل، نفس را هوی و جسد را حس به این آیه و آیات بعد از آن استناد کرده است.
« قرآن کریم در آیات اول سوره مؤمنون با بیان ویژگی‌های مؤمنان، شوق ایمان را در دلها شعله‌ور ساخت و اینک در این آیه راه تحمیل ایمان را نشان می‌دهد؛ یعنی به وسیله بیان اسرار آفرینش انسان و مراحل خلقت او، راه ایمان و معرفت را می‌گشاید.» (رضایی اصفهانی، ۱۳۸۹: ۲۲۰-۲۱۹)
نگارنده براین عقیده است :
سُلاله در آیه فوق به معنی خلاصه، و عصاره چیزی را گرفتن است و با توجه به این که انسان از مشتی خاک بی‌ارزش آفریده شده، در این آیه و آیات بعد از آن به مراحل آفرینش بشر توسط خداوند اشاره کرده تا به وسیله آن انسان از کبر و غرور دوری گزیند و هدف نهایی خود را عبادت خالص الهی و پیاده کردن اصول توحید در جامعه بدانند.
« ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَهً فی قَرَارٍ مَکِینٍ، پس او را به صورت نطفه‌ای در جایگاهی استوار قرار دادیم.» (قرآن کریم، ترجمه بحرانی، المؤمنون/۱۳)
رضایی اصفهانی در تفسیر قرآن مهر آورده است :
« قرار مکین به معنای قرارگاه امن و امان است، این آیه به موقعیت خاص رحم در بدن اشاره دارد، که یکی از محفوظ‌ترین مکآن‌های بدن رحم است؛ چرا که از هر طرف تحت حفاظت قرار گرفته است یعنی رحم از طرفی به وسیله ستون فقرات و دنده‌ها و از طرف دیگر توسط استخوان نیرومند لگن و نیز توسط لایه‌های متعدد شکم پاسداری می‌شود.»(رضایی اصفهانی، ۱۳۸۹: ۲۲۰)
نجم رازی در مرصاد العباد آورده است :
« پیامبر اکرم (ص) حدیثی با همین مضامین دارد که : اگر یکی از شما آفریده شود در شکم مادر چهل روز گردآید، سپس به مانند خون بسته شود، بعد گوشت سیاه گردد، پس خداوند فرشته را با چهار کلمه برانگیزد و گوید : روزی او، عملش و اجلش را بنویس و اینکه شقاوت پیشه است یا خوشبخت و سعادتمند و سپس روح را در او می‌دمد.» (نجم‌الدین رازی، ۱۳۷۹: ۸۳)
در آیه فوق به قدرت مطلق خداوند در آفرینش انسان اشاره شده تا انسان از طریق ایمان و معرفت به مراحل خلقت خود توجه کرده و خداشناسی بیاموزند وبا غلبه بر هوای نفس بینش درون خود را که مایه آراسته شدن رفتار و کردار انسان می‌شود به بهترین نحو پرورش دهند.
« ثُمَ خَلَقنا النُطفَهُ عَلَقَهً فَخَلَقْنا العَلَقَهُ مُضْغَهً فَخَلَقْنا المُضْغه عِظاماً فَکَسَوْنا العِظامَ لَحْماً ثُمَ أنشأناهُ خَلَقاً آخَرَ فَتَبارَکَ اللهُ اَحْسَنُ الخَالقینَ، پس او را به صورت نطفه‌ای در جایگاهی استوار قرار دادیم، آنگاه نطفه را به صورت علقه در آوردیم پس آن علقه را به (صورت) مضغه گردانیدیم و آن‌گاه مضغه را استخوان‌هایی ساختیم، بعد استخوآن‌ها را با گوشتی پوشانیدیم آن‌گاه آفرینشی دیگر پدید آوردیم، آفرین باد برخدا که خدا بهترین آفریدگان است.» (قرآن کریم، ترجمه بحرانی، المؤمنون/۱۴)
گوشت‌ها و عضلات همچون لباسی بر اندام انسان حافظ استخوآن‌ها در برابر ضربه‌ها و سرما و گرما هستند و اگر این لباس گوشتی نبود، اسکلت استخوانی انسان بسیار زشت می‌نمود.» (مکارم شیرازی، ۱۳۸۸ : ۲۱۳)
در آیه فوق به مراحل آفرینش انسان از ابتدای شکل گرفتن اندامها در شکم مادر و شکل گرفتن بدن در مرحله بعد و گوشتی که اندامها را می‌پوشاند و محافظ استخوان‌ها بوده اشاره شده است. در ادامه به قدرت خالق هستی که گوشت را بر روی استخوان قرار می‌دهد، و به بنده (انسان) که لباس بر اندام‌های بدن خود می‌پوشاند اشاره کرده تا با پیروی از هوای نفس از مسیر حق منحرف نشود.
حدیث مورد استناد هجویری به شرح زیر بیان می‌شود.
هجویری با اشاره به این که هرکس نفس خود را نشناسد از انسانیت به دور است به این حدیث استناد کرده است.
« پیامبر (ص) فرمودند : مَنْ عَرفَ نَفَسهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَهُ، هرکس نفس خود را شناخت به تحقیق خدای خود را شناخته است. «زیرک کسی است که بشناسد نفس خود را و خالص گرداند عملهای خود را « مراد به شناختن نفس خود» یا معرفت نفس است و احوال نفس و شناختن آن‌چه رعایت شده در خلق آن از حکمتها، تا اینکه استدلال کند به آن‌ها بر وجود مبدأ و خالقی از برای او و کمال علم و قدرت او و سائر صفاتی که از احوال نفس پی به آن‌ها توان برد چنانکه حدیث مشهور « مَنْ عَرفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عرفَ رَبَهُ » یعنی هر که شناخت نفس خود را به تحقیق که شناخته پروردگار خود را.» (آقا جمال خوانساری، ۱۳۶۶: ۲۹۷)
انسان از طریق معرفت نفس به شناخت پروردگار پی می‌برد کسی که صفات نفس خود را بشناسد نسبت به معرفت حق تعالی هم شناخت پیدا می‌کند، زیرا مراد از شناخت نفس این بوده که انسان قدر و ارزش خود را بداند، و از آن پا فراتر ننهد چرا که حق تعالی از روی بزرگواری و کرامت به او بصیرت می‌بخشد تا نور قلب وی به واسطه آن نیرومند شده و از تنگنای چاه ظلمانی تن و نفسانیات نجات پیدا ‌کند و از صفات زشتی مثل حرص، کبر، شهوت، حسد، غضب، بخل، حقد، که همگی از صفات زشت نفس است، دوری گزینند.
۳-۱۲- مجاهدت نفس
هجویری آن‌جا که پیرامون مجاهدات نفس سخن به میان آورده گفته است که « و در جمله مراهل این قصه را مجاهدت و ریاضت موجود است باتفاق، اما رویت آن اندر آن آفت است، پس آنکه مجاهدت نفس کند، نه مراد عین مجاهدت است؛ که مراد رویت مجاهدت است و معجب ناشدن به افعال خود اندر محل قدس؛ از آن‌چه مجاهدت فعل بنده بود و مشاهدت داشت حق، تا داشت حق نباشد، فعل بنده قیمت نگیرد، پس مجاهدت دوستان فعل حق باشد اندر ایشان بی‌اختیار ایشان و آن قهر و گدازش بود و گدازشی بود که جمله نوازش بود و مجاهدت غافلان فعل ایشان باشد اندر ایشان به اختیار ایشان و آن تشویش بود و پراکندگی و دل پراکنده از آفت پراکنده بود.» (هجویری، ۱۳۸۷: ۳۰۸)
« فشار بیش از اندازه وارد کردن به خود در قالب‌ عبادتهای افراطی و ریاضت‌های شاق، نه تنها موجب تسریع به نیل در مقصود نمی‌شود بلکه به مبتلا شدن شخص به فرسودگی و ضعف و بیماریهای جسمی و عصبی و نیز خستگی و افسردگی روحی و بی‌رغبتی به عبادات و معنویت منجر شده و نهایتاً شخص برای همیشه از رسیدن به مقصود باز می‌ماند، بنابراین رفتارهای افراطی و خارج از رویه نه مفید است و نه لازم.» (طیب، ۱۳۸۷: ۱۲۰-۱۱۹)
نگارنده بر این عقیده است که : موارد فوق خاص فرقه‌های از صوفیه بوده که بنا به سلیقه خود اعمال عبادی ویژه‌ای را خَلق و به آن عمل می‌کنند، که در سیره معصومین (ع) سابقه نداشته است. در واقع فرار کردن از آن نوع ریاضت‌هایی که به آن‌ها خدادادی می‌گویند، و دل گرم کردن به ریاضت‌هایی که فرد خودش ابداع کننده آن می‌باشد، مانع تکامل و نرسیدن فرد به کمال خواهد شد.
هجویری با اشاره به این که مجاهده نفس در همه ادیان و ملل ستوده است به این آیه استناد کرده است.
« و الَّذینَ جاهَدوُا فیِنا لَنَهدیَنَهُمْ سُبُلَّنا وَ إنَّ اللهَ لَمَعَ المُحْسِنینْ، کسانی که در راه ما کوشیده‌اند و به یقین راه‌های خود را بر آنان می‌نماییم در حقیقت.» (قرآن کریم، ترجمه بحرانی، العنکبوت/۶۹)
رضایی اصفهانی در تفسیر قرآن مهر ذیل آیه آورده است که :
« مقصود از واژه‌های خدا، مسیرهای مختلفی است که به سوی خدا منتهی می‌شود، هم چون مسیر دانش، تزکیه نفس، مقاومت در برابر دشمنان و در نهایت انسان را به هدایت نایل می‌سازد و در این آیه پیروزی و موفقیت را متوقف بر دو شرط اساسی کرده است، تلاش و اخلاص یعنی اگر انسان تنبلی و سستی کند راه به جایی نمی‌برد، همان طور که اگر تلاش کند ولی اخلاص در کار نباشد و برای خدا عمل نکند هدایت الهی شامل حال او نمی‌شود.» (رضایی اصفهانی، ۱۳۸۹: ۲۶۶)
« جاهَدوا» در آیه فوق به معنی تلاش و کوشش بوده به ویژه کوششی که در راه تحقق آرمآن‌های الهی صورت گرفته باشد، مانند جهاد با نفس برای از بین بردن هوسهای افسار گسیخته و حرکت در جاده‌ای که مسیرش به سمت در گاه الهی ادامه پیدا کند تا اگر انسان قصد سفر در این جاده را داشته باشد، با تزکیه درون و تلاش و اخلاص که همان جهاد با نفس است شروع به حرکت کرده و بدون هیچ گونه تنبلی و سستی و با توشه‌ای از ایمان و اخلاص ادامه دهد و بداند اگر این دو غذای روحی و معنوی را نداشته باشد در مسیر راه در معرض هلاکت و نابودی قرار گرفته و کامیاب نمی‌شود.
« طه ما انزلنا عَلَیْکَ القُرانَ لِتَشْفی، طه، قرآن را بر تو نازل نکردیم تا به رنج افتی.» (بحرانی، ۱۳۹۰: ۲ و ۱ طه)
هجویری بااشاره به مجاهدت‌های پیامبر از قبیل گرسنگی‌های دراز و روزه‌های وصال و بیداری‌های شب به این آیه استناد کرده است.
« کلمه «طه» دو حرف از حروف بریده و مقطعه قرآن است، که سوره طه با آن افتتاح شده وا ین آیات به طوری که از سیاقش برمی‌آید با نوعی تسلیت از رسول خدا شروع می‌شود، تا جان شریف خود را در واداشتن مردم به قبول دعوتش به تعب نیندازد، زیرا قرآن نازل نشده برای اینکه آن جناب خود را به زحمت بیندازد، بلکه آن تنزیلی است الهی که مردم را به خدا و آیات او تذکر می‌دهد تا شاید بیدار شوند و غریزه خشیت آنان هوشیار گردد، آن‌گاه متذکر شده به وی ایمان بیاورند و تقوی پیشه کنند.» (طباطبایی، ۱۳۸۷: ۱۶۳)
با توجه به این که رسول خدا (ص) از زمان نازل شدن آیات وحی بر خود، ریاضت‌های زیادی قرار می‌داد این آیه خطاب به او نازل شده و در آیه فوق خدا به اهداف نازل شدن قران اشاره کرده، به حضرت رسول (ص) هم سفارش شده تا با مجاهده نفس، خود را دچار زحمت و سختی نکند و بداند همین‌که پیام و رسالت الهی را به مردم می‌رسانند کافیست.
«فَمَنْ یُردُ اللهُ یهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرهُ للإسلامَ وَ مَنْ یُرد انْ یُضَلِهُ یَجعَلْ صَدْرَهُ ضَیقاً حَرَجاً کَأنّما یَصْعَدُ فی السَّماءِ کَذالِکَ یَجعَلُ اللهُ الرِجسَ عَلی الَّذینَ لایؤمنوُنَ، کسی را که خدا بخواهد هدایت نماید دلش را به پذیرش اسلام می‌گشاید و هر که را بخواهد گمراه کند، دلش را سخت تنگ می‌گرداند، چنان که گویی به زحمت در آسمان بالا می‌رود این گونه خدا پلیدی را بر کسانی که ایمان نمی‌آورند قرار می‌دهد و راه راست پروردگار همین است.» (قرآن کریم، ترجمه بحرانی، الانعام/۱۲۵)
هجویری با نفی نظر کسانی که می‌گویند مجاهده فعل انسان است و محال بود که علت نجات وی باشد به این آیه استناد کرده است.
طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل آیه آورده است که :
« لاجرم کسی که خداوند خواسته باشد هدایتش کند سینه‌اش را فراخ می‌کند تا در نتیجه تسلیم اوامر پروردگار خود شود و از عبادات او استنکاف نورزد، پس اسلام نوری است از ناحیه خداوند و مسلمانان یعنی آنان که تسلیم امر پروردگار خود شده‌اند بر نوری سوارند که خدا روزیشان کرده است.» ( طباطبایی، ۱۳۸۷: ۴۷۱)
نکات قابل درک در آیه فوق این است : وقتی عده‌ای خودشان را برای پذیرش معارف الهی مهیا کرده و به مجاهده نفس ‌پردازند، در آن‌ها استعداد پذیرش معارف الهی را یافته و مقدمات راهنمایی آن‌ها را آسان می‌سازد.
در واقع این گروه از انسان‌ها خودشان تمایل دارند که هدایت شوند، و در مقابل گمراهان و بدکاران که هیچ وقت احساس آمادگی برای پذیرش معارف الهی را ندارند و به مجاهده با نفس نمی‌پردازند، خدا هم راهنمایی‌شان نکرده چون خودشان می‌خواسته‌اند گمراه شوند و دلیل اصلی گمراهی آن‌ها کوته فکری بوده است.