در این راستا روش های کنونی در حال حاضر بر ارائه ی اطلاعات کامل (علم تفصیلی) به بیمار تأکید دارند و این مهم به صورت یک استاندارد واحد درآمده است.^[۴۵۹] (در گفتار بعدی اشاره شده است که معیار اطلاعات کامل چیست.)
به طور کلی در نظام های حقوقی پذیرفته شده است که وصف آگاهی شامل علم به عناصر ذیل است: ماهیت تصمیم گیری، روش های درمانی جایگزین روش پیشنهادی، خطرات و مزایای درمان پیشنهادی و عوارض احتمالی هر یک از روش های درمانی.^[۴۶۰]
آگاهی مستلزم آن است که پزشک به بیمار اطلاعاتی در رابطه با نوع بیماری، ماهیت، روش درمان پیشنهادی، روش های جایگزین موجود، خطرات و مزایای پروسه ی درمانی، طول مدت درمان، هزینه های درمان و عوارض احتمالی آن به بیمار ارائه کند.^[۴۶۱]
با توجه به مطالب فوق، عبارت رضایت آگاهانه، “عبارتی است که در حقوق پزشکی برای نشان دادن اعلام رضایتی به کار می رود که از حداقل معیارها و استاندارد های قانونی معین برخوردار است و رضایتی است که بر پایه ی درک روشن و درستی از واقعیت ها، پیامدها و نتایج احتمالی یک اقدام پزشکی ابراز شده است." ^[۴۶۲]

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در نظام حقوقی کامن لا، در عرف پزشکی، بین رضایت ساده و رضایت آگاهانه تفاوت وجود دارد و رضایت آگاهانه فرایند دقیق تری است که برای اقدامات پزشکی پرخطر و اقداماتی که عوارض جانبی در پی دارد، باید اجراء شود.
“انجام همه ی اقدامات پزشکی، قبل از شروع، مستلزم رضایت بیمار است. (یا کسی که مجاز است به جای بیمار تصمیم گیری کند). در برخی اقدامات پزشکی، بیمار به سادگی، با گرفتن نسخه ی تجویز شده و یا با دادن خون برای آزمایش های دوره ای (چکاپ)، طرح پزشک را تأیید می کند؛ این رضایت، رضایت ساده نامیده می شود و در واقع موافقت با درمانی است که خطرات کمی برای بیمار به همراه دارد؛ اما اغلب اوقات که اقدامات پزشکی خطرات زیادی به همراه دارد، مانند اعمال جرّاحی، یک فرایند دقیق تر به نام رضایت آگاهانه^[۴۶۳]مورد نیاز است.”^[۴۶۴]
در این فرایند آنچه اهمیت و جایگاه ویژه ای پیدا می کند ضرورت آگاهی بیماران است. یکی از نویسندگان در این مورد چنین می گوید:
“حق آگاهی بیماران در شرایطی اهمیت و ضرورت بیشتری پیدا می کند؛ مثلاً در مواردی که روش درمان، اثرات و عوارض جانبی قابل توجهی دارد به ویژه در اعمال پزشکی پر خطر مانند عمل جرّاحی، بیهوشی و سایر روش های درمانی خطرناک، یا در بیماری های مسری که اقدامات پیشگیرانه باید انجام شود و یا زمانی که اطلاعات اهمیت حیاتی برای بیمار دارد. در این زمینه مسأله ی چالش برانگیز، شیوه ی ارائه ی این آگاهی ها به بیمار است.”^[۴۶۵]
ظاهراً در ایران تفاوت چندانی در عرف پزشکی میان اعمال پرخطر و اقدامات بی خطر، وجود ندارد؛ در اعمال پرخطر که مصداق بارز آن اعمال جراحی است، بیمار (یا نماینده ی او)، اغلب اوقات، حتی بدون آنکه با جرّاح خود ارتباط مستقیم برقرار نموده باشد و از این طریق نسبت به اقدامات، آگاه شود، موظف است پیش از جراحی، در قسمت پذیرش، فرم های تحت عنوان رضایت و برائت را که در مقابل وی قرار می گیرد امضاء کند. این رویه بیانگر میزان ارزش و جایگاهی است که برای اتونومی بیمار و به طور کلی اختیار انسان در تصمیم گیری های مربوط به خود قائل هستیم.
بر اساس یک مطالعه ۷۴% اساتید و رزیدنت‌های بیمارستان‌های آموزشی شیراز تشخیص بیماری مزمن لاعلاج را به هیچ وجه به بیمار خود نمی‌گویند و بیماران از پیش‌آگهی بیماری و تصمیماتی که برای آن‌ها گرفته می‌شوند بی‌اطلاعند.^[۴۶۶]
در مطالعه ی دیگری که روی دویست بیمار بستری در بیمارستا‌ن‌های آموزشی تهران انجام شد تنها ۴۱ درصد ایشان از اطلاعاتی که در مورد بیماریشان داده شده بود اظهار رضایت کردند.^[۴۶۷]
مروری بر مطالعات صورت گرفته در ایران بیانگر لزوم توجه به این بعد از حقوق بیمار است.
در مطالعه‌ دیگری که به صورت مقایسه‌ای در خصوص نگرش بیماران، پزشکان و پرستاران در خصوص ضرورت رعایت ـ مفاد منشور حقوق بیمار میان سه بیمارستان آموزشی، خصوصی و دولتی صورت گرفت مشخص گردید که میزان رعایت سوالات مرتبط با حق دریافت اطلاعات و حق انتخاب و تصمیم‌گیری در هر سه مدل بیمارستان به مراتب کمتر از میزان ضرورت آن خصوصاً از دیدگاه بیماران است.^[۴۶۸] مروری بر مطالعات صورت گرفته در ایران بیانگر لزوم توجه به این بعد از حقوق بیمار است.
مبحث دوم ـ عوامل مؤثر بر آگاه سازی و شیوه های آن
گفتار اول ـ عوامل مؤثر بر آگاه سازی
در بحث کیفیت آگاه سازی بیمار، اولویت ها و ارزش های حاکم بر جوامع و فرهنگ غالب در جامعه عوامل قابل توجهی هستند که بر روند آگاهی مؤثرند؛ بین فرهنگ ها و ارزش های اجتماعی جوامع مختلف همیشه اختلاف وجود دارد و این عوامل بر روند آگاه نمودن بیمار مؤثر اند.
همچنین تمایل بیماران به دانستن اطلاعات که در جوامع مختلف متفاوت است، نحوه ی ارتباط بیمار و پزشک و مرجع ارائه ی اطلاعات به بیماران، عوامل مؤثر دیگری بر روند آگاه سازی بیماران هستند. در ادامه به شرح مختصری از تأثیر این عوامل بر آگاهی می پردازیم.
الف ـ تأثیر ارزش های فرهنگی جامعه
بین فرهنگ های جوامع مختلف همیشه اختلاف وجود دارد و ارزش های فرهنگی در یک جامعه با ارزش های فرهنگی در جامعه ی دیگر متفاوت است. ارزش ها حتی در یک جامعه با گذشت زمان دستخوش تغییر می شوند؛ این تغییرات پایه و اساس تغییر در برخورد حرفه ای پزشک می باشد؛ از سوی دیگر آمارها نشان دهنده ی آن است که فرهنگ تمایل به دانستن، در میان افراد جوامع مختلف متغیر است؛ از این رو آگاه سازی بسته به باورهای فرهنگی و معنوی افراد صورت می گیرد.^[۴۶۹]
ب ـ تأثیر ارزش های اجتماعی جامعه
علاوه بر عامل فرهنگی ارزش های اجتماعی هر جامعه ای بر روند آگاه سازی بیمار مؤثر است؛ برای مثال در آمریکا تمایل به ادامه ی حیات و امید به زندگی ارزش اجتماعی محسوب می شود و بر همین اساس پزشکان آمریکایی هنگام آگاه سازی بیمار، تلاش می کنند این ارزش ها را حفظ کنند.^[۴۷۰]
ج ـ تأثیر کیفیت ارتباط پزشک و بیمار
در گذشته، در اکثر جوامع پزشک را دارای توانایی خداگونه در تشخیص و درمان بیماری ها می دانستند. بر طبق نظریه ی امپریالیسم پزشکی، بدون اینکه بیمار از روند تشخیص و درمان، آگاه شود، پزشک رأساً و بدون جلب نظر بیمار به جای او تصمیم می گرفت.
اما در دهه های اخیر مدل ارتباطی نوینی توسط برخی پزشکان غربی تعریف شد که بر اساس آن رابطه پزشک و بیمار به صورت یک عقد و پیمان در آمد و در عمل، می بایست برای تصمیم گیری در مورد مراقبت های پزشکی، آگاهی های لازم به بیمار ارائه شود و او در خصوص ردّ درمان یا پذیرش آن و در صورت اخیر، در خصوص انتخاب نوع روش درمانی مشارکت داشته باشد؛ در این زمینه نقش پزشک صرفاً محدود به ارائه ی اطلاعات و تفسیر آنها و راهنمایی بیمار است.^[۴۷۱] از این پس آمارها نشان می داد که از یک سو تمایل بیماران برای آگاه شدن افزایش می یافت و از سوی دیگر تغییرات مثبتی در رویه ی پزشکی، درباره ی روند آگاه سازی بیماران پدید می آمد؛ بدین ترتیب ارتباط بیمار و پزشک به یک ارتباط صحیح و صادقانه تبدیل شد و امروزه نیز اصل مشارکت آگاهانه ی بیمار در روند درمان است.
برای مثال نتیجه ی یک آمارگیری نشان می دهد که بیماران در یک ارتباط صحیح و صادقانه که طی آن پزشک بر اساس احترام به اصل استقلال بیمار آگاهی های لازم را در اختیار وی قرار می دهد و او را در تصمیم گیری ها مشارکت می دهد، بیماران به پزشکشان اطمینان پیدا می کنند و حتی از اینکه در نهایت وی به تنهایی برای روش درمان تصمیم بگیرد هراسی ندارند؛ طبق این مطالعه ی آماری که در آمریکا انجام شده است، در یک ارتباط صحیح، ۴۴% روش تصمیم گیری مشترک را ترجیح داده اند؛ ۱۹% گفته اند بر اساس اطلاعات ارائه شده، خود، تصمیم می گیرند؛ ۲۰% از پزشکشان خواسته اند که به تنهایی برای روش درمانی تصمیم بگیرد و ۱۷% نظر اکثریت در کمیسیون پزشکی را ترجیح داده اند.^[۴۷۲]
د ـ میزان تمایل بیماران برای کسب اطلاعات
میزان تمایل بیماران به داشتن آگاهی، از تعهد حقوقی، اخلاقی پزشک نمی کاهد و پزشکان ملزم به ارائه ی انواع مشخصی از اطلاعات به بیماران هستند صرفنظر از اینکه بیماران این اطلاعات را درخواست کنند یا نه؛ هرچند که این تمایل در دهه های اخیر، در جوامع مختلف، بر طبق آمارها و مطالعلت تجربی، افزایش قابل توجهی یافته است و آگاه بودن به خودی خود برای بیماران ارزشمند است. محاسبه ی تأثیر عنصر آگاهی بر تغییر عقیده ی بیماران در مطالعلت تجربی، نشان می دهد که تمایل به آگاه بودن برای بیماران ارزش ذاتی دارد و آنان بخصوص آگاهی درباره ی عوارض و ریسک درمان یا جراحی را حتی اگر غیر قابل اجتناب باشد ارزشمند می دانند؛ با این وصف چنانچه بیماران از دسترسی به موقع به این آگاهی ها ممانعت شوند، مشکلات ناشی از آن در روند کسب رضایت آگاهانه تبلور می یابد.
با توجه به مطالبی که گفته شد، آگاه نمودن بیمار و ارائه ی اطلاعات به او بخش مهمی از ارتباط پزشک و بیمار را تشکیل می دهد و متقابلاً کیفیت این ارتباط بر فرایند آگاه سازی تأثیر گذار است؛ نحوه ی ارتباط همیشه یک عامل مؤثر بر موفقیت پزشک در روند کسب رضایت آگاهانه است.
در کشورهای پیشرو در زمینه ی حقوق بیمار، در واقع از آنجا که فرایند رضایت آگاهانه از اهمیت بیشتری برخوردار است، مراحل و شیوه های ویژه ای برای آن در نظر گرفته شده است که در ادامه ذکر خواهد شد.
گفتار دوم ـ شیوه ها ی آگاه سازی
طرح مطلب
در خصوص روش آگاه نمودن بیماران هیچ قانون خاصی وجود ندارد؛ روش های آگاه سازی بیماران بسته به اینکه اقدام پزشکی چه اندازه پر خطر^[۴۷۳] است، متفاوت است. نکته ی مهم در این زمینه آن است که روش ارائه ی اطلاعات باید به گونه ای باشد که پزشک اطمینان حاصل کند بیمار اطلاعات را فهمیده است. در رویه ی پزشکی برای طیف وسیعی از تصمیم گیری ها، مثلاً دلایل لزوم آزمایش سرطان و یا آزمایش خون معمولی، صرفاً به بررسی، تبادل نظر و گفتگو اکتفاء می شود و هیچ مدرک کتبی از فرایند آگاهی و رضایت کسب نمی شود.^[۴۷۴] بر عکس در اقدامات پزشکی پرخطر مانند جراحی ها و درمان های طولانی مدت، روش آگاه نمودن بیماران متفاوت از اعمال ساده ی پزشکی است، زیرا از اهمیت بیشتری برخوردار است. در این گفتار به بیان شیوه هایی که برای این اقدامات پیش بینی شده است می پردازیم؛ اگرچه وجود رضایت آگاهانه در هر مداخله ی طبی ضروری است ولی میزان آگاهی دادن به تناسب پیچیدگی مداخله متفاوت است.^[۴۷۵] جدول ذیل این رابطه را در اقدامات ساده، متوسط و پیچیده نشان می‌دهد.^[۴۷۶]
رابطه میزان آگاهی دادن با پیچیدگی مداخله پزشکی