ابر می بارد و من می شوم از یار جدا ی

چون کنم دل به چنین روز دلدار جدا؟ ی (امیرخسرو دهلوی)

با توجه به این که در شعر یاد شده از اشک و جدایی صحبت می شود، حتی اگر آن را بدون ملودی هم در میزان بندی  به صورت گفتاری ریتم خوانی کنیم، برخلاف مفهوم غم آلودش حالت طرب انگیزی را القا خواهد کرد که این موضوع از نظر پیوند شعر و موسیقی آوازی نقص بزرگی محسوب می شود. به همین ترتیب، اگر شعر زیر را که مفهومی غم آلود دارد در میزان بندی  با سرعت نسبتاً تند به کار بریم:

اگر دردُم یکی بودی چه بودی ی

و گر غم اندکی بودی چه بودی ی (باباطاهر)

بی شک ارتباط صحیحی بین شعر و موسیقی آوازی انجام نشده است. حال اگر میزان بندی آن را تغییر دهیم و در میزان سه ضربی سنگین منظور کنیم، ضمن این که نارسایی یاد شده مرتفع می شود، میزان بندی مناسبی نیز برای شعر مزبور در نظر گرفته شده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

بدین ترتیب روشن می شود که انتخاب میزان بندی و سرعت مناسب آهنگ تا چه حد در ارتباط صحیح بین شعر و موسیقی آوازی نقش حساسی را برعهده دارد.
۶- گاهی ممکن است در کارهای صحنه ای، کلام تا حدودی طنز آمیز و حالت مزاح داشته باشد که باید این حالت در موسیقی آوازی نیز نشان داده شده شود. برای مثال در اپرای مانا و مانی (برای کودکان) در صحنه ی هشتم، گرگ با آواز خود اظهار قدرت نمایی می کند و از این که بره ای را به چنگ آورده است با خنده همراه با کلماتی، شادی خود را برای بچه هایش ابراز می کند .
۷- لازم به یادآوری است، در شرایطی که شعر بر روی موسیقی آوازی سروده می شود، موارد یاد شده باید از طرف شاعر رعایت شود؛ بجز مواردی که به موسیقی مربوط است.
به طور کلی می توان گفت که آهنگساز باید خود به درستی حالات و لطایف شعر را درک کند تا بتواند آن را به موسیقی آوازی درآورد. خواننده هم باید ضمن فراگیری موسیقی تصنیف شده، با زیر و بم معنای شعر، کاملاً آشنا شود و آن را با بیان واضح آوازی و با حالتی مرتبط با معنا و مفهوم شعر به بیننده و شنونده منتقل کند. »
۴-۳ بررسی ادبی و موسیقیایی هفت اثر از آثار استاد محمدرضا شجریان
۴-۳-۱ آلبوم شب سکوت کویر
دستگاه: شور محلی
تنظیم، تدوین و آهنگساز: کیهان کلهر
کیهان کلهر: کمانچه، سه تار
اردون کامکار: سنتور
بیژن کامکار: دف، دایره
مرتضی احیان: تنبک
بهزاد فروهری: نی
همایون خسروی: ویولن سل
استاد مرحوم حاج قربان سلیمانی: دوتار
استاد علی آبچوری: قوشمه
سال اجرا: ۱۳۷۶
سال انتشار: ۱۳۷۷
دستگاه شور یکی از هفت دستگاه موسیقی ایرانی است.
به گفته جنیدی: «دستگاه شور با گوشه هایش به ویژه دشتی و افشاری، غم و اندوه می آورد و سراسر، داستان راستانی است که زیر خم کمند روزگاران به ناچار پشت دو تا کرده اند و اشک گرم بر خاک سرد می ریزد.» (جنیدی، ۱۳۷۲: ۲۲۰ به نقل از رفیعی ۱۳۸۷: ۲۵۲)
طبق تعریف استاد مجید کیانی دستگاه شور آغاز شب است و آوازهای آن ادامه راه و این اغاز هستی و آفرینش است. تلاش است، جستجو است و طلب. (مقام طلب در هفت وادی عشق) (http://pa.wikipedia.org/wik)
این اثر که آهنگسازی آن از کیهان کلهر می باشد، به نوعی شوری است که براساس نغمه های محلی استان خراسان ساخته شده است، نغمه های محلی کویر، حال و هوا و رنگ و بوی آواز دشتی را دارند که استاد شجریان در این اثر به واسطه ی هماهنگی با روح کویر از نغمه ها استفاده کرده است و به خوبی اجرا نموده است، گوش کویر قطعاً پر است از این نغمه ها و اگر قدرت شنیدن آواز کویر و دشت های سوزان آن را می داشتیم همین نغمه های پرسوز و گدازی را می شنیدیم که استاد شجریان در این اثر زیبا، به زیبایی اجرا کرده است. به همین دلیل به نظر می رسد که بتوان بر این اثر نام (شور دشت) را گذاشت.
آواز: دوبیتی
کلام: بابا طاهر
شب، سکوت، کویر
مشخصات عروضی:
وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن
بحر: هزج مسدس محذوف
نکته ی جالب توجه و مهمی که در آوازهای محلی و دو بیتی خوانی های مناطق و نواحی کشور ایران وجود دارد، این است که این نغمه ها به لحاظ ترکیب بندی، تفاوتی با ردیف خوانی دستگاهی دارند و آن این است که در آواز دستگاهی، خواننده از درآمد شروع می کند و به ترتیب گوشه های بعدی را اجرا می کند و به اوج می رسد و مجدداً از اوج کم کم فرود می آید تا به نُت پایانی دستگاه مورد نظر می رسد. اما در آوازهای محلی و علی الخصوص دو بیتی خوانی ها، به این صورت عمل می شود که خواننده اغلب یک گوشه را اجرا می کند، ممکن است براساس درآمد باشد و شاید هم، یکی از گوشه های دیگر دستگاه و یا متعلقات آن، مثلاً: گوشه ی (سلمک)، یا چوپانی و یا دشتستانی و … آنچه مهم است این است که در یک گوشه و شاید فرازی دیگر، به شکلی بسیار متنوع ،آنچنان اجرا می شود که شنونده نه تنها احساس خستگی و تکرار نمی کند ؛ بلکه عمیقاً تحت تأثیر قرار می گیرد و سرشار از لذت می شود. آوازهای آقای شجریان در این آلبوم نمونه بسیار زیبایی است از محلی خوانی و دو بیتی خوانی براساس نغمه های مناطق و نواحی استان خراسان. یکی دیگر از ویژگی های این آلبوم، حضور پررنگ عنصر خیال در سرتاسر متن آن است و از طرفی، به لحاظ تصویرسازی بسیار ارزشمند است، همانگونه که از اسم و عنوان آلبوم بر می آید تصویر و خیال عناصر لازم و ضروری آن می باشند. سه کلمه ی «شب، سکوت و کویر» واژه هایی هستند که برای بیان حالت و چگونگی و کیفیت آنان لازم است که موسیقی آن به گونه ای ساخته شود که به راحتی کیفیت آن واژه ها در ذهن و ضمیر شنونده تصویرسازی شوند. وجه تمایز این اثر با بسیاری از آثار موسیقی ایرانی همین نکته است.