به منظور بررسی جایگاه بخش انرژی در اقتصاد ایران از شاخص‌های پیوندی پسین و پیشین، قدرت انتشار و حساسیت، شاخص اشتغال استفاده می‌شود که درخصوص شناسایی میزان تاثیرگذاری بخش انرژی بر سایر بخش‌ها و بالعکس تجزیه ماتریس لئونتیف انجام می‌گیرد. در ذیل شاخص‌های مذکور معرفی می‌شود.
۳-۷-۱ شاخص‌های قدرت انتشار و حساسیت
شاخص‌های قدرت انتشار و حساسیت از معکوس ماتریس لئونتیف بدست می‌آیند این شاخص‌ها به ترتیب میزان توانایی یک بخش اقتصادی در ایجاد نهاده‌های تولیدی و قدرت پاسخگویی به افزایش تقاضای نهایی نسبت به متوسط اقتصاد کشور را نشان می‌دهند.
۳-۷-۱-۱ شاخص قدرت انتشار
این شاخص از نسبت شاخص پیوندی پسین کلی یک بخش به متوسط کل معکوس ماتریس لئونتیف به دست می‌آید. بر این اساس داریم:
(۱)
BLTj = پیوند پسین کلی
Cij= معکوس ماتریس لئونتیف
n= تعداد بخش‌ها
چنانچهPj>1 باشد بیانگر توانایی فزاینده بخش اقتصادی در ایجاد نهاده‌های تولیدی نسبت به متوسط اقتصاد کشور است از این رو اهمیت خاصی دارد.
۳-۷-۱-۲ شاخص حساسیت
این شاخص از نسبت شاخص پیوندی پیشین کلی یک بخش به متوسط کل معکوس ماتریس لئونتیف به دست می‌آید که براین اساس داریم:
( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
(۲)
FLTi = پیوند پیشین کلی
Cij= معکوس ماتریس لئونتیف
n= تعداد بخش‌ها
چنانچه qi>1 باشد نشان‌دهنده قدرت پاسخگویی به افزایش تقاضای نهایی است و موجبات گسترش و راه‌اندازی فعالیت‌ها را دارد. (خیام، ۱۹۹۵)
۳-۷-۲ شاخص اشتغال
این شاخص با ضرب کردن بردارهای ضریب‌های اشتغال در معکوس ماتریس لئونتیف به دست می‌آید که تأثیر هر واحد تقاضای نهایی برای کل اشتغال در بخش‌ها را نشان می‌دهد. اگر Xj و Lj به ترتیب تولید و اشتغال در بخش j باشد ضریب اشتغال در این بخش بدین‌گونه حساب می‌شود:
(۳)
در این صورت ماتریس اشتغال L حاصلضرب ماتریس قطری ضرایب اشتغال L و معکوس ماتریس لئونتیف خواهد بود.
(۴) L=L(I-A)-1
چنانچه حاصلضرب ماتریس اشتغال در ماتریس تقاضای نهایی بخش‌ها ضرب شود اثر اشتغال‌زایی ناشی از کل تقاضای نهایی (اجزای تقاضای نهایی) را نشان می‌دهد. در نتیجه داریم:
(۵)
بنابراین کل اشتغال ناشی از تقاضای نهایی را بدست می‌دهد (توفیق، ۱۳۷۱).
فصل چهارم
بررسی جایگاه بخش انرژی در اقتصاد ایران در چارچوب
جدول داده– ستانده سال ۱۳۷۸
در این بخش قبل از ورود به بحث اصلی (معرفی شاخص‌های مورد استفاده در این تحقیق) به معرفی جدول داده- ستانده سال ۱۳۷۸ که در این تحقیق استفاده می‌شود، پرداخته می‌شود.
۴-۱ معرفی جدول داده- ستانده سال ۱۳۷۸
همانطور که در فصل سوم اشاره شد آخرین جداول داده- ستانده آماری که توسط بانک مرکزی و مرکز آمار ایران تهیه گردید مربوط به وضعیت اقتصاد ایران در سال‌های ۱۳۶۷ و ۱۳۶۵ می‌گردد. استفاده از این جداول به دلیل قدیمی‌بودن ضرایب فنی و تغییر شرایط اقتصادی، مناسب به نظر نمی‌رسد. از آنجا که آخرین جدول غیرآماری مربوط به سال ۱۳۷۸ در این اواخر توسط بانک مرکزی تهیه شده استفاده می‌شود.
جدول داده- ستانده سال ۱۳۷۸ به روش غیرآماری و با بهره گرفتن از ضرایب فنی جدول داده- ستانده سال ۱۳۶۷ (تهیه شده توسط بانک مرکزی) محاسبه شده است. در این جدول تعداد ۴۰ بخش یا فعالیت اقتصادی منتخب در نظر گرفته شده که این فعالیت‌ها منطبق با طبقه‌بندی بین‌المللی و استاندارد فعالیت‌های اقتصادی (ISIC) 1 هستند. البته به دلیل اینکه صادرات ایران در دو گروه صادرات نفت و گاز و صادرات کالاهای غیرنفتی تقسیم می‌شود و فعالیت‌های خدماتی سهم بسیار ناچیزی در صادرات ایفا می‌کنند، بخش‌های خدماتی به شکل کلی‌تر در یکدیگر ادغام شده‌اند. از سوی دیگر در طبقه‌بندی صنایع کارگاهی نیز به دلیل گستردگی بیشتر تعداد فعالیت‌های اقتصادی از ویرایش سوم ISIC استفاده شده است.
حاشیه‌های جدول داده- ستانده سال ۱۳۷۸ با بهره گرفتن از آخرین آمار و اطلاعات موجود استفاده شده که در برگیرنده دو گروه از اجزاء تقاضای نهایی و اجزای عرضه کل است که در مجموع بخش‌های اقتصادی جدول داده- ستانده سال ۱۳۷۸ شامل ذیل است:
۱- زراعت ۲- دامپروری و شکار ۳- جنگلداری ۴- ماهیگیری ۵- نفت خام و گاز طبیعی ۶- معدن ۷- صنایع تولید مواد غذایی و آشامیدنی‌ها ۸- صنایع تولید سیگار، توتون و تنباکو ۹- صنایع تولید منسوجات ۱۰- صنایع تولید پوشاک ۱۱- صنایع تولید چرم و محصولات چرمی ۱۲- صنایع تولید چوب و محصولات ۱۳- ساخت مبلمان ۱۴- صنایع تولید کاغذ و محصولات کاغذی ۱۵- صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی ۱۶- صنایع تولید فرآورده‌های نفتی ۱۷- سایر فرآورده‌های نفتی و کوره کک ۱۸- صنایع تولید محصولات لاستیکی و پلاستیکی ۱۹- صنایع تولید محصولات معدنی غیرفلزی ۲۰- صنایع تولید فلزات اساسی۲۱- محصولات فلزی فابریکی بجز ماشین‌آلات ۲۲- صنایع تولید ماشین‌آلات و تجهیزات ۲۳- صنایع تولید ماشین‌آلات مولد، انتقال دهنده برق ۲۴- صنایع تولید وسایل نقلیه موتوری ۲۵- صنایع تولید رادیو، تلویزیون و وسایل ارتباطی ۲۶- صنایع تولید سایر تجهیزات و وسایل حمل و نقل ۲۷- سایر محصولات صنعتی ۲۸- برق ۲۹- گاز ۳۰- آب
۳۱- ساختمان ۳۲- حمل و نقل و انبارداری ۳۳- ارتباطات ۳۴- بازرگانی ۳۵- رستوران و هتل‌ها ۳۶- خدمات مالی ۳۷- خدمات بیمه ۳۸- خدمات مستغلات، کرایه و فعالیت‌های کسب و کار
۳۹- خدمات اجتماعی شخصی و خانگی ۴۰- خدمات عمومی
درخصوص سایر بخش‌های جدول داده- ستانده سال ۱۳۷۸ به صورت ذیل است:
۴-۱-۱ اجزاء تقاضای نهایی
در جدول داده- ستانده سال ۱۳۷۸، تقاضای نهایی شامل هزینه‌های مصرفی خصوصی، هزینه‌های مصرفی دولتی، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص، تغییر در موجودی انبار و صادرات است.
در زمینه مخارج مصرفی بخش خصوصی که شامل هزینه‌های مصرفی خانوار و هزینه‌های مؤسسات غیرانتفاعی در خدمت خانوارها می‌شود از نتایج بررسی آماری بودجه خانوار مرکز آمار ایران و اداره آمار اقتصادی بانک مرکزی استفاده شده است.
در ارتباط با مخارج مصرفی دولت، آمار و اطلاعات مندرج در قانون بودجه ایران و اطلاعات جدول داده- ستانده سال ۱۳۶۷ مورد بررسی و محاسبه شده است. تشکیل سرمایه ثابت ناخالص و نیز تغییر در موجودی انبار نیز پس از بررسی آمار حساب‌های ملی و نیز آمار مندرج در سالنامه آماری مرکز آمار ایران، مورد محاسبه قرار گرفته شده‌اند و بالاخره در مورد صادرات از دو گروه منبع آماری استفاده شده است. برای صادرات نفت و گاز، آمار صادرات حساب‌های ملی به طور مستقیم به کار گرفته شده است و در مورد صادرات کالاهای غیرنفتی نیز ارقام سالنامه آمار بازرگانی خارجی ایران (مأخذ: گمرک جمهوری اسـلامی ایران) به عنوان منبع آماری مستقیم در نظرگرفته شده است.
به دلیل آنکه نرخ ارز به کار رفته در ارزش‌گذاری ریالی صادرات در آمار بازرگانی خارجی برای انواع کالاها یکسان و معادل ۱۷۷۵ ریال در نظرگرفته شده است (در سال ۱۳۷۸)، جهت تعدیل ارزش ریالی صادرات بخش‌های مختلف اقتصادی، از میانگین موزون نرخ ارز صادرات کالاهای غیرنفتی که در محاسبات مربوط به حساب‌های ملی در نظر گرفته می‌شود استفاده گردیده است (مهدویان، قدیمی‌نیا، ۱۳۸۱).
۴-۱-۲ اجزاء عرضه کل
در این بخش از جدول داده- ستانده، عرضه کل شامل هزینه واسطه، ارزش افزوده، واردات، خالص مالیات به محصولات داخلی و خارجی است.
آمار مربوط به هزینه واسطه و ارزش افزوده فعالیت‌های مختلف اقتصادی، از حساب‌های ملی ایران استخراج گردیده است. البته به دلیل استفاده از ویرایش دوم ISIC در طبقه‌بندی فعالیت‌ها در حساب‌های ملی، محاسبه متغیرهای مذکور برحسب طبقه‌بندی ویرایش سوم امری ضروری گردید. این کار بر مبنای سایر اطلاعات و آمار موجود همچون ارزش داده‌ها و ستانده‌های فعالیت‌های کارگاه‌های صنعتی (مأخذ: نتایج آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی مرکز آمار ایران در سال ۱۳۷۸)، نتایج بررسی کارگاه‌های بزرگ صنعتی کشور (مأخذ: اداره آمار بانک مرکزی) و آمار حساب‌های ملی، ارزش افزوده و هزینه واسطه کارگاه‌های صنعتی مطابق با طبقه‌بندی منتخب در جدول مورد محاسبه قرار گرفته شده است.
در زمینه واردات از ارقام مندرج در سالنامه آمار بازرگانی خارجی در سال ۱۳۷۸ استفاده شده است. این ارقام پس از تعدیل بر مبنای نرخ ارز موزونی که در حساب‌های ملی ایران جهت محاسبه واردات به کار گرفته می‌شوند تعدیل و برحسب بخش‌های مختلف اقتصادی طبقه‌بندی شده است.
خالص مالیات بر محصول و واردات را می‌توان به دو گروه خالص مالیات بر محصولات داخلی و خالص مالیات بر واردات تقسیم کرد. آمار و اطلاعات موردنیاز در زمینه خالص مالیات بر محصولات داخلی از طریق ارقام قطعی بودجه، صورت‌های مالی سازمان حمایت تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان و نیز حساب عملکرد شهرداری‌های کشور قابل استخراج است. در مورد خالص مالیات بر واردات نیز ارقام مربوط به حقوق گمرکی و سود بازرگانی از گمرک دریافت و با طبقه‌بندی آنها برحسب کدهای CPC 1 و ISIC؛ خالص مالیات بر واردات در هریک از بخش‌های اقتصادی محاسبه شده است. (مهدویان و قدیمی‌نیا ،۱۳۸۱)
همانطور که در فصول گذشته ملاحظه شد، ماهیت انرژی در اقتصاد تامین نیازهای مصرفی بخش خانوارها و نیز تامین‌کننده انرژی به عنوان نهاده تولیدی برای بخش‌های اقتصادی است. درک اینگونه ارتباطات در قالب یک مدل مشخص بر اساس روابط نهاده- ستانده‌ای که در جداول داده- ستانده متجلی می‌شود امکان‌پذیر است. در یک جدول داده- ستانده متعارف می‌توان روابط مذکور را در قالب تامین نهاده (پیوند پسین) و تولید محصول (پیوند پیشین) ملاحظه کرده و مورد بررسی قرار داد. در این تحقیق به منظور بررسی جایگاه بخش انرژی در اقتصاد ایران از جدول داده- ستانده سال ۱۳۷۸ استفاده شده و با بهره گرفتن از شاخص‌های معرفی شده در فصل سوم نتایج تحقیق به صورت زیر ارائه می‌شود.
