فصل دوم

(مبانی نظری و پیشینه پژوهش)

۲-۱٫ مبانی نظری تحقیق

۲-۱-۱٫مقدمه

امروزه ارزیابی تولیدات علمی به عنوان ابزاری دردست پژوهشگران و سیاست­گذارن علمی کشور به شمارمی­رودکه استفاده و به کارگیری ازآن کمک شایانی به پیشرفت علم و فناوری در کشورخواهد نمود. شاخص ­ها و معیارهای متنوعی برای ارزیابی تولیدات علمی موجود دارند. شاید از مهم­ترین شاخص ­ها و معیارهای ارزیابی تولیدات علمی نگاه به آن­ها از منظر کیفیت باشد. شاخص کیفیت نه تنها در ارزیابی تولیدات علمی بلکه برای ارزیابی تولیدات صنعتی وتجاری نیز مورد توجه است.

اندازه ­گیری کیفیت پژوهش مسئله­ای است که به صورت روزافزونی توجه دولت­ها، مؤسسات آموزشی، نهادهای سرمایه ­گذاری و کارفرمایان را به خود جلب کرده­است و از آن به عنوان ابزاری برای اطمینان از سرمایه ­گذاری در آموزش و پژوهش استفاده می­ شود. به همین دلیل موضوع پژوهش و ارزیابی آن نیز اهمیت یافته است. در چنین فضایی وجود شاخص­ های کتابسنجی مانند ضریب تأثیر مجلات توجه زیادی را به خود جلب کرده­است. شاید دلیل این امر این است که ضریب تأثیر ساده­ترین و عینی­ترین راه برای اندازه ­گیری کیفیت و تأثیر تولیدات علمی باشد(توگلیا و گیلیس،۱۳۹۰).

امروزه در عصر انفجار اطلاعات و افزایش صعودی میزان انتشارات وجود مجلات علمی با کیفیت­تر یکی از دغدغه­ های اصلی سیاست­گذاران علمی محسوب می­ شود. کیفیت به تنهایی نمی­تواند ابزار مناسبی برای ارزیابی پژوهش باشد، از این رو یکی از شاخص­ هایی که در کنار کیفیت و شاید بتوان گفت مکمل کیفیت در ارزیابی پژوهش است، شاخص نفوذ است. شاخص نفوذ در جامعه علمی امروز کمتر مورد توجه قرار گرفته است، این شاخص برای نخستین بار توسط نارین و پینسکی ^[۲۰]۱۹۷۶ ارائه شد و طرح وزن­دهی را که آن دو برای نفوذ مجلات مطرح نمودند ( پینسکی، نارین، ۱۹۷۶)، سال­ها بعد توسط افراد زیادی مورد توجه قرار گرفت و شاخص­ های مختلفی برای ارزیابی پژوهش بر این اساس ایجاد شدند. از جمله شاخص­ های نفوذ مجلات، شاخص ضریب نفوذ مجله و هم­چنین ضریب نفوذ مقالات مجله به شمار می‌روند. از جمله شاخص­ هایی که تحت تأثیر روش شناسی نفوذ به وجود آمد میتوان ایجین فاکتور را نام برد.

۲-۱-۲٫ مفهوم کیفیت

واژه­ کیفیت غالباً برای اشخاص مختلف، معانی متفاوتی دارد. کیفیت را ‌می‌توان از دیدگاه­ های گوناگون مورد بررسی قرار داد. در یک نگرش آرمانی، محصول یا خدمتی واجد کیفیت است که عیب و نقصی نداشته باشد یا حداقل عیب و نقص را داشته باشد؛ این امر نیز کاملاً حسی است و تشخیص آن با فردی است که با محصول مواجه می­گردد. مشتریان و مصرف کنندگان محصول یا خدمتی را می پسندند و آن را واجد کیفیت می­دانند که هر چه بیشتر با خواسته­ های آن ها مطابقت داشته و نیازهای آنان را برآورده سازد و یا در حالتی ایده‌آل­تر از آن‌ ها فراتر رفته و پیشی گیرد.

واژه کیفیت دارای چند معنای متفاوت است:

کیفیت در اقتصاد به معنای مجموعه ویژگی­هایی است که یک کالا و تولیدات کنندۀ آن باید داشته باشد تا آن کالا مورد تقاضا قرار گیرد و فروش رود (قره­باغیان،۱۳۷۲: ۵۸).

در زمینه اجتماعی و فردی، کیفیت مساوی با شایستگی، صلاحیت، لیاقت شایستگی و لیاقت یک شرکت فرآورده­هایش برای ورود و دوام و پیشرفت در بازار( ویکی­پدیا، ۲۰۱۳).

کیفیت از دیدگاه سازمان استاندارد جهانی ایزو^[۲۱] ، در سال ۱۹۹۴ میلادی در استاندارد ایزو ۸۴۰۲ به صورت ذیل تعریف گردیده است :

” تمام ویژگی های یک مقوله که در توانایی آن برای برآورده کردن نیازهای تصریحی یا تلویحی، مؤثر است”

و پس از آن در استاندارد بین‌المللی ایزو ۹۰۰۰:۲۰۰۰ کیفیت به صورت ذیل بیان شده است:

˝میزانی که مجموعه ای از ویژگی‌های ماهیتی، الزامات و یا خواسته ها را برآورده می‌سازد˝

کیفیت در دهه­های گذشته صرفاً به معنی تطابق با ویژگی­ها و استانداردهای مشخص، اطلاق می­گردید. لذا با توسعه و تکامل مفاهیم، متناسب با انتظارات، ظهور سیستم های مدیریت کیفیت و نگرش مدیریت کیفیت جامع، تعاریف نوینی مطرح گردیدند. یکی از تعاریف اولیه به معنی ” مناسب مصرف” به ” توانایی برآورده کردن نیازهای تصریحی و تلویحی” و اکنون به ” توانایی مجموعه ای از ویژگی­ها برای برآورده کردن الزامات یا خواسته ها ” در استاندارد ایزو ۹۰۰۰ سال ۲۰۰۰ توسعه یافته است.

کارشناسان و صاحب­نظران معتقدند، مفهوم کیفیت که مفهوم مادر محسوب می­گردد، نیاز به توسعه بیشتری خواهد داشت.

طبق نظر پروفسور جوران، کیفیت دارای دو مفهوم مکمل است:

کیفیت یعنی وجود ویژگی­هایی در محصول (ویژگی­های کیفی) که نیازهای مشتری را پاسخ دهد و موجب رضایت مشتری گردد. هدف، از کیفیت بالاتر، ایجاد رضایت بیش­تر در مشتری و انتظار درآمد بیشتر است. ایجاد ویژگی­های بیش­تر و بهتر کیفیت، مستلزم سرمایه ­گذاری و افزایش هزینه است. لذا از این زاویه، کیفیت بالاتر هزینه بردار است.

دوم کیفیت یعنی عدم عیب و خطا. عیب و خطا موجب ضایعات، تعمیرات، دوباره کاری، محصول مرجوع، نارضایتی مشتری، شکایت، جریمه و از دست دادن مشتری می­گردد و همه این­ها هزینه آور هستند. بدین ترتیب، کیفیت بالاتر حاوی عیب و خطای کم­تر و لذا هزینه­ کم­تر است(حاتمی،۱۳۸۰: ۴۵).