ساختار سازمان‌های دولتی و محیطی به شدت تغییر یافته است. سازمان‌ها ناگزیرند به منظور سازش با محیط در حال تغییر و پر از رقابت، در ساختار خود تجدید نظر کنند ونیاز دارند در مقابل تغییرات محیط، انعطاف پذیری بیشتری از گذشته از خود نشان بدهند و همچنین نیاز به شیوه های پیچیده‌تری دارند تا بتوانند سرمایه های دانشی خود را مدیریت کنند. آن ها مجبورند که چرخه دانش خود را (مرحله انتشار دانش) به طور مؤثر کنترل کنند، ‌لذا ناگزیرند از شیوه های مدیریتی حسابداری در جهت افزایش سرمایه فکری کارکنان استفاده کنند (صیف و همکاران ۱۳۸۵).

۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق

سال‌های اخیر شواهدی از افزایش آگاهی در بین کارگزاران دولتی درباره نیاز نظم مالی خصوصاًً انضباط اقتصادی در مدیریت دستگاه های دولتی دیده می‌شود ‌به موازات انجام حسابرسی مالی و اظهار نظر بی‌طرفانه نسبت به صورت‌های مالی توسط اشخاص مستقل افزایش اهمیت نقش مدیریت در دستگاه‌ها توسعه و پویایی حرفه حسابرسی را ایجاب می‌کند تا علاوه بر رسیدگی به صورت‌های مالی و اظهار نظر در چارچوب استانداردهای حسابرسی ابعاد مختلف مدیریت را نیز مورد بررسی قرار دهد و به ارزیابی کیفیت تصمیم گیری‌های مدیریت بپردازد و نتیجه گیریها و پیشنهادهای اصلاحی خود را در جهت بهبود هر چه بیشتر امور مدیریت در جهت توسعه سرمایه فکری کارکنان بخش دولتی ارائه کنند در اقتصاد امروزدانش به عنوان مهمترین سرمایه جایگزین سرمایه مالی و فیزیکی شده است با توجه به گذر جوامع از عصر صنعت به عصر اطلاعات اهمیت سرمایه فکر ی نیز در دنیای تجارت بیشتر شده است شده در طول عصر صنعت بهای تمام شده دارایی ها کارخانه‌ها تجهیزات و مواد خام بود که برای موفقیت یک تجارت لازم بود اما در عصر اطلاعات این استفاده مؤثر از سرمایه های فکری است که معمولاً در موفقیت یا شکست یک مجموعه مؤثر است ‌بنابرین‏ مدیران سازمان‌های دولتی نیاز دارند که بتواند اثر تلاش های مدیریت دانش را بر عملکرد ‌سازمان‌هایشان اندازه گیری کند اغلب شاخص های عملی مدیریت دانش برای اندازه گیری دارایی های دانش یا سرمایه فکری متمرکز هستند و فرض می‌کند که خروجی مدیریت دانش بر میزان سرمایه گذاری سازمان مؤثر است (بونتیز^[۴] ۱۹۹۰).

‌بنابرین‏ حسابداری مدیریت جهت کارایی و اثر بخشی خود در جهت ایفای مسولیت خویش باید دایماً در حال تغییر باشد زیرا اگر تکامل تدریجی سیستم حسابداری مدیریت از سیر تکامل و تحول محیط حاکم بر سازمان‌های تجاری با این تغییرات هماهنگ نشود عملکرد حسابداری مدیریت نه تنها در راستای دستیابی سریع‌تر و بهتر به اهداف سازمان نخواهد بود بلکه باعث کندی و انحراف سازمان در جهت دستیابی به اهداف خود خواهد شد به عبارت نکته قابل بررسی همان طور که اشاره شد سرمایه فکری در وا قع مدیریت سرمایه گذاری سازمان را بر عهده دارد که ‌بنابرین‏ نظر صاحب‌نظران در مقابل سرمایه فیزیکی قرار گرفته یا به نوعی مکمل آن است سرمایه فکری سرمایه‌ای است که ناملموس و نامشهود بوده و از لحاظ کمی ‌اندازه گیری آن سخت و دشوار است ولی از سویی باید ‌به این نکته توجه داشت که ارائه شاخص‌های مدون و حتی الامکان کمی است که می‌تواند به کارگیری سرمایه فکری در سازمان را برای مدیران توجیه کند این گفته لرد کلوین در اینجا می‌تواند صادق باشد و اهمیت تدوین شاخص‌ها و سنجه‌های اندازه گیری مدیریت دانش و سرمایه فکری را نشان دهد وقتی از آنچه صحبت می‌کنید، بتوانید آن را به صورت کمی و عددی بیان نموده و اندازه‌گیری کنید می‌توانید درک مناسبی از آن به دست آورید اما در مقابل وقتی نتوانید منظور خود را به صورت کمی و عددی بیان کنید در واقع نمی توانید درک و شناخت مناسبی از آن حاصل نمایید (قلی‌زاده ۱۳۹۰).

عناصر سرمایه فکری سازمان‌های دولتی

قبل از اینکه بخواهیم سرمایه فکری را شناسایی مدیریت و اندازه گیری کنیم نیاز است که مفهوم آن را درک کنیم سرمایه فکری از نگاه مدیریتی مجموع سرمایه انسانی و ساختاری نظیر دانش تجربه کاربردی فن‌آ‌وری سازمانی روابط و مهارت‌های تخصصی است که با خلق مزیت رقابتی حیات سازمان در بازار را به ارمغان می‌آورند.

استوارت^[۵] اعتقاد دارد سرمایه فکری مجموعه‌ای از دانش اطلاعات دارایی‌های فکری تجربه رقابت و یادگیری سازمانی است که می‌تواند برای ایجاد ثروت به کار گرفته شود در واقع سرمایه فکری تمامی کارکنان دانش سازمانی و توانایی‌های آن را برای ایجاد ارزش افزوده در بر می‌گیرد و باعث منافع رقابتی مستمر می‌شود.

بروکین سرمایه های فکری را در چهار چوبی جامع‌تر ارائه نموده است این چهارچوب مقوله‌های زیر را در شامل می‌شود:

• • دارایی‌های فکری (شامل حق امتیازفرمول‌های سری ونظایر آن)

• • دارایی‌های انسان محور (شامل آموزش دانش کاری ویژگی‌ها و خصوصیات حرفه‌ای)

• دارایی‌های زیر بنایی (فلسفه مدیریت، فرهنگ مشارکت سیستم‌های شبکه‌ای)

اما تعریف عمومی که به نظرمی رسد پذیرش وسیع تری داشته است و مورد قبول جامعه آکادمیک قرار گرفته است شامل سه جزء زیر است:

• • سرمایه انسانی

• • سرمایه ساختاری (سازمانی)

• سرمایه ارتباطی (مشتری مداری)

سرمایه ارتباطی

سرمایه ساختاری

سرمایه انسانی

قراردادها

توافقات

فرهنگ

شبکه ها

مهارت

دانش

رضایت و وفاداری مشتری

مالکیت فکری

رفتار

سرمایه فکری

شکل ۱-۱- عوامل مؤثر بر سرمایه فکری

ویژگی های سرمایه فکری

هاردوار^[۶] در مقالات و اظهارات خود ارزشمندترین و مهمترین منابع یک شرکت را سرمایه های فکری و دارای های نامشهود آن می دانداز نظر وی به خاطر ویژگی های خاص این دارایی ها یعنی منابع فکری شرکت، حالت انحصاری و یگانه دارند و قابل کپی برداری و تقلید نیستند و ‌به این دلیل برای شرکت ارزشمند هستند و می‌توانند مزیت های رقابتی را برای شرکت ایجاد کنند

باوجود شباهت سرمایه فکری با دارایی های مشهود در توانایی بالقوه برای ایجاد جریان های نقدی آتی اما ویژگی هایی که سرمایه فکری را از این دارایی ها متمایز می‌کنند عبارتند از: