قُمْ فِی الدُّجی یا أَیُّهَا الْمُتَعَبِّدُ

حَتّی مَتی فَوْقَ الْأَسِرَّهِ تَرْقُدُ

قُمْ وَادْعُ مَوْلاکَ الَّذی خَلَقَ الدُّجی

وَالصُّبْحَ وَ امْضِِِِِِِِِِ فَقَدْ دَعاکَ الْمَسْجِدُ

وَاسْتَغْفِرِِِِ اللهَ الْعَظیمَ بِذِلَّهٍ

وَ اطْلُبْ رِضاهُ فَإِنَّهُ لا یَحْقِدُ

وَانْدَمْ عَلی مافاتَ وَ انْدُبْ ما مَضی

بِالأَمْسِ وَ اذْکُرْ ما یَجی‌ءُ بِهِ الْغَدُ

وَاضْرَعْ وَ قُلْ: یا رَبِّ عَفْوَکَ إِنَّنی

مِنْ دُونِ عَفْوِِکَ لَیْسَ لی ما یَعْضُدُ

ترجمه: «ای کسی که اهل عبادت هستی در تاریکیِ [شب] برخیز، تا کی در روی بستر می‌خوابی؟
برخیز و مولا و آقایت را بخوان که تاریکی و [روشنایی] صبح را آفرید و رهسپار شو که مسجد تو را می‌خواند. و از خدای بزرگ با التماس و خواری طلب آمرزش کن، و به دنبال خشنودی او باش چرا که او اهل کینه و دشمنی نیست و به خاطر آنچه از دست رفته‌‌است پشیمان باش؛ و گریه و ناله کن بخاطر آنچه در دیروزت گذشته‌ است [و انجام داد‌ه‌ای] و آنچه را فردا پیش‌ خواهد آورد، یادکن. و دست به دامان او (خدا) شو و بگو: ای پروردگار من، خواهان بخشش تو هستم، زیرا جز بخشش تو، چیزی ندارم که مرا کمک و یاری کند».
او (میمون) پی در پی به دعا و التماس و زاری در مقابل پروردگارش ادامه ‌می‌دهد و آرام نمی‌گیرد و خسته‌ هم نمی‌شود. در نتیجه سهیل می‌فهمد که او در احوال خود متحول شده‌است و یک ماه در کنارش می‌مانَد سپس با او خداحافظی می‌کند. و این آخرین وعده دیدار آنهاست.
شاید خواننده ملاحظه کرده‌باشد که یازجی در همه این مسائل از حریری تقلید می کند، زیرا او مثل حریری در مقامه نخست با معرفی و آشناکردن راوی و قهرمان، [کارش را] شروع می‌کند و همواره زمینه را برای دیدار آنها آماده می‌کند تا اینکه قهرمانِ او، وابستگی و ناپایداری دنیا رهایی ‌یابد و از کارهایش پشیمان گردد و به سوی پروردگارش توبه ‌کند. همان تواضعی که در آغاز و پایان مقاماتش در وجود او می‌بینیم، چیزی است که دقیقاً از حریری تقلید نموده‌ است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳- ویژگیها و صفات مقامات یازجی
اگر بگوییم که مقامات یازجی، تقلید کاملی از مقامات حریری است زیاده‌روی نکرده‌ایم، چراکه از همه جهات با آن تطابق دارد؛ در تصویرگری راوی و قهرمان، در اینکه قهرمان، ادیبی سائل است؛ در روش های تغییر چهره‌دادن او و در ستیزه‌هایی که با دختر و خدمتکارش دارد، و قاضی‌ای که در آن ماجراهاست و به اختلافات آنها رسیدگی‌می‌کند.
در شکل و ساختار هم با آن مطابقت دارد، زیرا[مقامات او] میان سجع و شعر می‌گردد اگرچه می‌بینیم که حریری در هر دو نوع آنها برتری دارد. سجع او سبک‌تر و شعرش زیباتر است. گویا مادّه لغوی به صورتی نیرومندتر و زیباتر نسبت به آنچه در اختیار یازجی قرارداشته‌است، در مقابل او تسلیم و رام گشته‌است. با وجود اینکه تلاش کرده‌است که تصویری شبیه به مقامات او [حریری] ارائه دهد.
ما این قصد را نداریم که به کار یازجی ایراد واردکنیم و نه اینکه بگوییم [اثراو] تصویر بدی از کار حریری است. شاید زبان ما، تقلید‌کننده‌ای از یک اثر هنری نشناسد که در تقلید از او چنین مهارتی اینچنین داشته‌باشد و به شکلی که در دوستمان(یازجی) یافته‌ای، به آنچه او در نظر داشته است برسد. او بخوبی فهمیده بود که چگونه کار خود را مطابق الگوی حریری بسازد و به همه ویژگی‌ها و صفات حریری با موفقیت دست یابد.
حتی قرآن کریم که حریری به شکلی گسترده از آن برداشت‌کرده‌است، یازجی نیز در این کار با او همراهی‌کرده‌است، و چه بسا در زیادیِ برداشت‌کردن از آن، براو برتری داشته ‌باشد.
ضمن اینکه همانطورکه گفته‌شد نام مقاماتِ خود (مجمع‌البحرین) را از قرآن به امانت گرفته‌است، و قهرمان مقاماتش را چنین قرارداده که در مکه سپس در مدینه و مسجدالأقصی توبه‌می‌کند.
چنین به نظرمی‌رسد که یازجی از هرچیزی که در وجود اوست رها‌می‌شود تا مقاماتش را به سلیقه حریری و مطابق سنتهایی که او برای آن قرارداده‌است بوجودآوَرَد. تا زمان او، هیچ انعکاسی در مقامات او برای این کار نمی‌یابیم، شهرهایی نیز که او ابداع و ابتکار کرده‌است، دارای اسمهایی هستند که هیچ اثری در کار او برایشان نمی یابیم. اسم مقامات او باید «شامیّه» یا «مصریّه» یا «لبنانیّه» باشد ولی این نام‌ها برای او مفهوم و معنایی ندارد بلکه او به دنبال این است که یک تصویرادبی عمومی ارائه دهد، و برخورد می‌کند با این موضوع که حریری و بدیع‌الزمان پیش از او، مقاماتش را با نام شهرها نام‌گذاری کرده‌اند، در نتیجه به شیوه آنها عمل‌کرده و از قانون آنها پیروی ‌نموده‌است.
حریری بسیاری از مقامه‌هایش را بر پایه نصیحت‌ها و دعاها بنا نهاده‌است و یازجی نیز از او تقلید ‌کرده‌است. بدین صورت که [مردم را] نصیحت‌می‌دهد و به اعمال صالح دعوت‌می‌کند و اینکه دنیا و زیورهای آن را رهاکرده‌ و منتظر نعمتها و پاداش الهی و آرزومند بهشت و خشنودی او باشند. او در مقامه «معرّیه» از زبان میمون که بعنوان یک سخنران در میان توده مردم ایستاده‌است، چنین می‌گوید:
«بدانید که خداوند، مرا برای بیم دادن به سوی شما فرستاده‌است و مرا همچون چراغی روشنی‌بخش در میان شما به پاداشته‌است تا روزی هولناک و سخت را به یادتان آورم. پس، از یادِ نوشیدن آن جام [جام مرگ] و از هراسِ آن روزی که مردم برایش گِرد آیند، غافل نباشید. از بزرگان قوم و هماوردانی که پیش از شما زیسته‌اند و از اهالی شهرها و رؤسای آنها که در برابر [دیدگان] شما از دنیا رفته‌اند پندگیرید. به سوی آفریدگار خود توبه کنید و به خاطر فرصتهایی که از دستتان رفته‌است پشیمان‌باشید. زیرا خدا توبه بندگانش را می‌پذیرد و از بدی‌هایشان درمی‌گذرد. بر نگهداری از احکام الهی و سنتها تکیه کنید و به سبزه‌های زباله‌دان‌ها [زیورهای دنیوی] توجه نکنید.
مسلما مراقبت و مواظبت بر نمازها به کسی که در مخفی‌گاه ها از شهوات پیروی‌می‌کند سودی نمی‌رساند؛ و سختیهای روزه‌داری برای کسی که به مردم آزارمی‌رساند فایده‌ای ندارد؛ و تحمل کردن رنجهای مناسک حج و عمره، کسی که شراب می‌نوشد را پاک و مطهر نمی‌کند. و نیکی [تنها] این نیست که صورت‌هایتان را به سمت مسجدالحرام بگردانید بلکه نیکوکارکسی است که تقوا پیشه کند. والسلام».
در این قطعه، استفاده زیاد و به امانت گرفتن از قرآن کریم توسط یازجی آشکاراست. او فقط تلاش نکرده‌است که عباراتش را به امانت بگیرد بلکه کوشیده‌است تا کلمات آن را، مایه آرامش و اساس ساختارهایش قراردهد. در همه این موارد، او [مقاماتش را] به شیوه حریری می‌نگارد و شبیه به او از امثال و حِکَم، زیاد استفاده می‌کند. بلکه در این زمینه تلاش‌کرده‌است که بر او برتری یابد. در نتیجه در کتابش، به شکلی گسترده‌تر از دوست خود، آن موضوعات را پراکنده‌است و آن را عنوان بعضی از مقامه‌هایش همچون مقامه «حِکْمیّه» و مقامه «ادبیّه» قرارداده است.
معلوم می‌شود که وی از بازیهای بلاغیِ حریری که کمی پیشتر بازگوکردیم به شدت خوشش آمده‌است. در نتیجه به روش