فضا معادل کلمه place به معنای جای و محل و مکان گفته می شود. که دارای سه بعد است که می تواند بعد چهارم زمان را هم دربرگیرد، بنابراین تمامی کاربری های شهری دارای سازمان فضایی هستند و توزیع فضایی، پراکنش و پخشایش فضایی کاربریها که تحت تأثیر شرایط اقتصادی، نظام سیاسی، نظام ایدئولوژیکی و پیوندهای این عوامل تحت تأثیر عملکردهای اجتماعی شکل گرفته است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱- ۷- تنگناها و محدودیتهای تحقیق:
در این پژوهش به دلیل اینکه تغییرکاربری اراضی کشاورزی بویژه زراعی از مهمترین عوامل مورد بررسی می باشند، لذا دستیابی به اطلاعات آنها اهمیت زیادی داشت اما متأسفانه اغلب ادارات و سازمانها حاضر به ارائه اطلاعات نبودند، بنابراین دسترسی به این اطلاعات همواره یکی از مشکلات اساسی این پژهش بود و نگارنده مجبور به تهیه اطلاعات از راه های غیرمستقیم و زمان بر است که این مسئله سرعت تحقیق را به شدت کاهش خواهد داد. از طرفی نقشه های مورد نیاز در این پژوهش از نوع پایه و از طریق تبدیل و تفسیر عکسهای هوایی و ماهواره ای شهر رشت، بوسیله نرم افزار Autocad اقدام به ترسیم و محاسبه مساحت محدوده های مورد نظر با بهنگام نمودن و لحاظ اطلاعات جدید در آن، نقشه های موردنیاز را تهیه نماید. بنابراین موضوعات فوق از مهمترین تنگناها و محدودیتهای تحقیق بوده و علاوه بر آن نبود اطلاعات کامل بصورت مدون در مراکز مرتبط از دیگر محدودیتها و تنگناهای تحقیق می باشد. برهمین اساس برای بدست آوری اطلاعات از روش های میدانی استفاده گردید.
فصل دوم
مبانی نظری تحقیق
۲- ۱- تعریف کاربری اراضی :
زمین به عنوان نقطه شروع هر گونه توسعه اعم از مسکن ، صنعت ، خدمات ، اجتماعی ،ارتباطات و تاسیسات زیر بنایی و غیره دارای اهمیت فراوانی است و هر قطعه زمین به دلیل انحصاری و استثنائی بودن آن نسبت به سایر قطعات و به طور کلی به علت محدودیت عرضه ای دارد بسیار ارزشمند می باشد (رضویان ،۱۳۸۱ : ۱۲).
کاربری زمین در مفهومی عام عبارت است از هر گونه فعالیت معین که در یک بنا ، سطح زمین یا یک ناحیه معین صورت می پذیرد (مشیری و سعیدی ،۱۳۸۹ : ۱۰۶)
زمین اساس منابع طبیعی محسوب می شود در طول تاریخ انسان بیشتر مواد مورد نیاز خود را برای تغذیه ، سوخت ، لباس و مسکن از زمین تامین کرده است . زمین به عنوان بوم انسان و فضای زندگی او ، پایگاه تولد ، زندگی و مرگ او به شمار می آید . زمین همواره به صورت یک اکوسیستم به نوع و کیفیت کاربری زمین وابسته است . بکارگیری زمین در فعالیت های انسانی ، ضرورتاً برای سود مادی ، مفهوم کاربری زمین را نمی رساند (رضویان ، ۱۳۸۱ : ۳۱).
به سخن دیگر ، کاربری زمین ، الگوی توزیع مکانی – فضایی عملکردهای متفاوت سکونتگاههاست بر حسب عرصه های مسکونی ، صنعتی ، تجاری و فضاهای اختصاصی به موارد استفاده ی اداری ، موسسات و نهادهای اجتماعی و گذران اوقات فراغت . فعالیت های مرتبط با کاربری زمین در کشورهای مختلف تا حدی با یکدیگر تفاوت دارد ، در ایران فعالیت های مرتبط با کاربری اراضی ، با تاکید بر عرصه های کوچکتر و روستایی ، معمولاً شامل موارد و ویژگیهای زیر است :
کاربری مسکونی با مقادیر مختلف تراکم کم ، متوسط ، زیاد و ویژه
کاربری تجاری – خدماتی ، شامل بازار ، دفترهای تجاری و خدماتی ، عمده فروشی ، بانک و موسسات اعتباری در سطح سکونتگاه های بزرگ تر و مرکزی و دفاتر خدماتی ، خرده فروشی ، قهوه خانه ، واحدهای خدمات پشتیبانی و مانند آن ، در سطح سونتگاههای کوچکتر روستایی
کاربری آموزشی ، شامل واحدهای آموزشی دبستان ، راهنمایی و دبیرستان ، واحدهای آموزش بزرگسالان (نهضت) و آموزشگاههای ترویجی در سطح سکونتگاه های روستایی
کاربری فرهنگی – مذهبی ، در محیط های روستایی بیشتر شامل اماکن تاریخی ، کتابخانه ، زمین ورزش ، مسجد ، حسینیه ، امامزاده ، مکانهای مقدس
کاربری درمانی – بهداشتی ، شامل درمانگاه ، مرکز درمانی ، دفتر مامایی ، خانه ی بهداشت ، گرمابه عمومی و مانند آن در سکونتگاه های روستایی
کاربری اداری – انتظامی ، شامل ، پاسگاه انتظامی،دفاتر نهادها و دستگاه های خدمات رسان به روستاها
کاربری تاسیساتی ، شامل تاسیسات آب ، برق ، گاز ،مخابرات ، آتش نشانی ، جایگاه سوخت و همچنین محل گرد آوری و دفع زباله ، غسالخانه ، گورستان و مانند آن
کاربری صنعتی ، شامل کارگاهها و واحدهای کوچک صنعتی ، عرصه های اختصاص یافته به نواحی صنعتی و مانند اینها
کاربری ارتباطی و حمل و نقل ، شامل شبکه ی ارتباطی ، توقفگاه عمومی ، انبار کالا ، سردخانه و مانند اینها
سایر فعالیت ها و عملکردها
تعیین انواع کاربری اراضی و نحوه جایابی آنها در مجموعه ی اراضی ، اعم از اراضی عمومی و خصوصی ، در چارچوب برنامه های آماده سازی اراضی قرار می گیرد . علاوه بر این در اینگونه برنامه ها ، سعی می شود تا میان انواع کاربری های زمین در هماهنگی با قابلیت ها و امکانات محیطی ، سازگاری برقرار شود . به این ترتیب بین برنامه های آماده سازی اراضی و تبیین انواع کاربری زمین ارتباطی تنگاتنگ وجود دارد (مشیری و سعیدی ، ۱۳۸۹ : ۱۰۷) .
کاربری زمین نحوه ی بهره برداری صحیح انسان از طبیعت است که در چند دهه ی اخیر از سوی پژوهشگران ، به ویژه دانشمندان علم جغرافیا به کار رفته است . این واژه استفاده از امکانات و توانایی زمین را نشان می دهد . موضوع مطالعات کاربری اراضی ، چگونگی پدیده های زمینی و روش های گوناگون بهره برداری ا آن است . این مطالعات می تواند از دو دیدگاه صورت گیرد : اینکه در شرایط حاضر استفاده از زمین چگونه است و دوم اینکه استفاده از زمین به چه صورتی می تواند باشد .
به طور کلی اولین ویژگی اصلی علم جغرافیا خصلت اکولوژیک (رابطه انسان و محیط) است . طبیعت خود بهترین راهنما در استفاده از زمین است ، بر اثر رشد جمعیت و آبادیها و تبدیل آن به شهر های کوچک و بزرگ و پیشرفت فناوری ، روش های استفاده ی درست یا نادرست از آن تحت تاثیر نیازها قرار می گیرد و الویتها تغییر می یابد . در همین مقطع از توسعه ی فضایی است که بررسیهای مربوط به نوع استفاده از اراضی به منظور برنامه ریزی در زمینه مکانیابی بهینه برای فعالیتها با در نظر گرفتن تمامی جوانب ، ضرورت می یابد . در این میان شیوه های استفاده از زمین معمولاً شیوه ای متناسب با شرایط زمین است که سودمند ترین شیوه خواهد بود و این خود با بررسی امکانات فنی و فیزیکی زمین تعیین می شود که اگر در فرایند اطلاعات کافی فراهم باشد ، بهترین نتیجه حاصل خواهد شد (سرور ، ۱۳۸۵ : ۹۸).
برنامه ریزی کاربری زمین ، جهت تنظیم روابط بین فضا ، جمعیت ، اشتغال و سکونتگاه ها شکل گرفته است . در این نوع برنامه ریزی ازمان فضایی شهر و روستا بر اساس روند رشد اجتماعی و اقتصادی در شرایط موجود و رویکردهای مناسب پس از تحلیل ، ارزیابی به صورت طرح های اجرایی متبلور می شود . بدین منظور وضعیت مناسب از طریق تحلیل روندها و معرفی فضاهای مستعد انواع فعالیت ها ، سکونتگاه ها و خدمات مورد نیاز پیش بینی و مکانیابی می گردد
بنابراین کاربری زمین را می توان اینگونه تعریف کرد : کاربری زمین به طور ذاتی درباره ی تمام جنبه های فضایی و فعالیتهای انیان در زمین و طریقه ای که سطح زمین می تواند برای نیازهای مختلف آماده شود و از آن بهره برداری گردد ، بحث می کند (رضویان ، ۱۳۸۱ : ۳۴ ) .
۲-۲-انواع کاربری اراضی در نواحی روستایی :
کاربری زمین در روستا ، اعم از کشاورزی و جنگلداری و غیره می باشد که گاهی از آن به عنوان کاربری کارکردی زمین نام می برند و با کاربری زمین در شهر (صنعت ، تجارت ، خانه سازی) متفاوت است چنین می نماید که کاربری زمین جنبه های فضایی همه ی فعالیت های انسانی را در روی زمین برای رفع نیازهای مادی و فرهنگی او نشان می د هد (رضویان ، ۱۳۸۱ : ۳۱).
بکارگیری زمین در فعالیتهای انسانی ، ضرورتاً برای سود مادی ، مفهوم کاربری زمین را نمی رساند . گاهی از آن به عنوان کاربری کارکردی زمین نام می برند . چنین می نماید که کاربری زمین ، جنبه های فضایی همه ی فعالیتهای انسانی را برای رفع نیازهای مادی و فرهنگی او نشان میدهد (شکوئی ، ۱۳۸۷ : ۲۵۳) .
در طراحی برنامه های آماده سازی اراضی و روند های مرتبط با آن ، از جمله تفکیک و تخصیص زمین ، پیوسته باید توجه کرد که خصلت و ماهیت سکونتگاه های روستایی محفوظ بماند . چهره و ماهیت روستایی را می توان با توجه به جنبه ها و موارد مشخص به شرح زیر تعریف کرد :
خصلت و ماهیت روستایی به الگوهای کاربری زمین و توسعه اراضی در یک محدوده معین باز می گردد که عنصر روستایی آن در برنامه حاوی جنبه ها و موارد زیر می باشد :
در آن فضای باز ، چشم انداز طبیعی و پوشش گیاهی بر محیط مصنوع و ساخته شده غلبه داشته است .
مطابق آن شیوه زیستی سنتی و متعارف روستایی ، اقتصاد مبتنی بر فعالیتهای روستایی و فرصت های موجود و ممکن زندگی و فعالیت در محیط های روستایی محفوظ بماند .
چشم انداز ظاهری را پدید آورد که بخه طور سنتی و همواره در عرصه ها و اجتماعات روستایی دیده می شود .
کاربری مختل با کاربری زمین تخصیصی به حیات وحش متناسب باشد .
از تبدیل نامناسب اراضی توسعه نیافته به توسعه های همراه با رشد نامناسب افقی با تراکم کم پرهیز و جلوگیری کند .
از لحاظ خدماتی همه چیز را به حمایت ها و اقدامات دولتی منوط نکند .
با اصول حفاظت از محیط طبیعی به ویژه حفظ منابع آن سطحی و زیر زمین و نیز توان تغذیه آن متناسب و سازگار باشد .
بدین ترتیب هر برنامه روستایی هدف هایی متناسب با شرایط خاص جامعه دارد و این اهداف برای هر روستایی متفاوت است . کاربری زمین مبتنی بر یافته هایی که از مطالعات وضع موجود جامعه ی روستایی هدف و نیازهای آینده توسعه ای آن و نیز شناسایی هدف های منطقه ای یا ملی بدست می آید ، تعیین می شود (مشیری و سعیدی ، ۱۳۸۹ : ۱۷۷) .
با توجه به وجود استثنائاتی در میان جامعه روستایی کشور در زمینه برخورداری از یک کاربری خاص که عمدتاً در شهرها وجود دارند ، یک گروه کلی با عنوان کاربری های ویژه در نظر گرفته شده است که با ذکر عنوان کاربری مورد نظر در برگیرنده ی انواعی از کاربری های زمین شهری و روستایی است که در همه رستاهای کشور وجود ندارد برای نمونه برخی ادارات دولتی مانند ادره ترویج کشاورزی با مراکز آموزشی مانند هنرستان کشاورزی ، در همه روستاهای کشور قابلیت استقرار ندارند ، ولی در بعضی روستاها ، چنین کاربریهایی دیده می وشد و یا استقرار فعالیت های نظامی در مقیاس وسیع در برخی روستاهای مرزی موضوعیت می یابد که چنین ویژگی خاص یک نقطه روستایی می باشد و از جمله استثنائات تعمیم ناپذیر است . در جدول ۲-۱ الگویی از طبقه بندی مناسب کابری زمین آمده است ، و در این الگو سعی شده که با توجه به سابقه دسته بندی کاربریها و نیز توجه به بار معنایی نام عناصر کاربری زمین و گروه های اصلی کاربری زمین ، دسته بندی شفاف و روشنی از کاربری ها صورت گیرد . گروه های کای کاربری زمین در بیشتر موارد بر اساس ماهیت عام عناصر مربوطه ، به دسته بندی های جزئی تر نیز تقسیم می شوند . در تعیین میزان کاربری های مورد نیاز بویژه کاربری مسکونی که مهمترین آن است عواملی چون سبک زندگی ، نوع فعالیت اقتصادی ، قیمت زمین و عوامل طبیعی بویژه ناهمواری ها از اهمیت خاصی برخوردار است (مشیری و سعیدی ، ۱۳۸۹ : ۱۸۱).
جدول ۲-۱ –طبقه بندی کاربری های زمین در روستاها