عباسی اول، منحصر نموده‌ایم. باشد که تبیین این موضوع زمینه‌ای برای بررسی دیگر موضوعات دینی در شعر شعرای عرب در ادوار مختلف فراهم سازد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
۱-۲۰ سؤالات تحقیق
۱– اوضاع سیاسی، اجتماعی و ادبی عصر عباسی اول را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
۲- شعر شاعران عصر عباسی اول چه مضامین دعایی را در خود جای داده است؟
۳ - آیا تأثیر‌پذیری و اقتباس از قرآن و روایات در شعردعایی شاعران عصر عباسی اول مشاهده می‌شود؟
۱-۰۳ فرضیه‌های تحقیق
۱ – اوضاع سیاسی، اجتماعی و ادبی عصر عباسی اول نابسامان و آشفته بوده به گونه‌ای که بسیاری از شاعران این دوره و ادبیات شعری آنان تحت تأثیر اوضاع و احوال آن قرار گرفته بود.
۲- شعر شاعران عصر عباسی اول مضامین گوناگونی نظیر؛ تقرب به ذات مقدس باری تعالی با حمد و ستایش خداوند، دعا در حق پیامبر(ص) و اهل البیت(ع)، دعا در حق حاکمان و رجال دولتی، دعا در حق خویشان، بستگان، دوستان، صالحین و همچنین دعا علیه حاکمان و دشمنان را در بر می گیرد.
۳ - بخش عظیمی از اشعار دعایی شاعران عصر عباسی اول متاثر و بر گرفته از قرآن و روایات پیامبر(ص) و اهل البیت علیهم السلام می باشد.
۱- ۰۴اهداف تحقیق
۱- آشنایی با مضامین گوناگون دعایی در شعر شاعران عصر عباسی اول.
۲- آشنایی با تأثیر‌پذیری شعر دعایی شاعران عصر عباسی اول از آیات قرآن و روایات پیامبر(ص) و اهل البیت(ع) و اقتباس شعر شاعران این دوره از آیات و روایات.
۳- بررسی عنصر دعا از زوایه دید شعرای عصر عباسی و از منظر شعر عرب.
۱-۰۵ روش‌کار تحقیق
پژوهش حاضر بصورت اسنادی و کتابخانه‌ای بوده و تجزیه و تحلیل داده‌ها با تبیین و از طریق تحلیل محتوی صورت گرفته است. البته قبل از تجزیه و تحلیل داده ها در راستای گرد آوری اطلاعات ( داده ها ) اقدامات ذیل صورت پذیرفت .
مراجعه به مراکز علمی دانشگاهی ، کتابخانه ها و استفاده از نظرات اساتید و کارشناسان ذیربط و یاداشت برداری از دیوان شعرای عصر عباسی اول و دیگر منابع لازم.
کسب اطلاعات و بهره برداری از سایتهای اینترنتی در راستای کار تحقیقی .
ترجمه متون عربی مرتبط و نیز ترجمه اشعار دعایی شعرای عصر عباسی جهت استفاده لازم .
فیش برداری و….
۱-۰۶ پیشینیه‌تحقیق
با بررسی‌های به عمل آمده از متون علوم انسانی و مراجعه به کتابخانه‌ها و سایتهای اینترنتی، مشخص گردید که بحث دعا و تأثیر آن از زوایای مختلفی همچون نقش دعا در روانشناسی فردی و اجتماعی ، نقش دعا در علوم‌تربیتی همچنین جایگاه دعا در آموزه‌های اسلامی (قرآن و روایات) مورد بررسی‌های علمی و پژوهشی قرار گرفته است و کتب و مقالات گوناگونی نیز در این رابطه با عناوینی همچون : دعا در قرآن، دعا از نظر روایات اهل البیت علیهم‌السلام، دعا و انسان و… نگارش و چاپ گردیده است اما در رابطه با موضوع بررسی دعا در شعر شعرای عصر عباسی و حتی بررسی دعا در شعر شعرای عرب در سایر اعصار نیز یافت نگردید .
۱-۰۷ اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
بحث دعا از موضوعاتی است که در مبانی ادیان الهی دارای اهمیت فراوان بوده و دعا یکی از مهمترین راه‌های ارتباط موحدان و خدا پرستان با معبود خویش و رسیدن آنان به آرامش روحی و روانی می باشد. دین مبین اسلام نیز بعنوان کاملترین دین آسمانی توجه ویژهای به موضوع دعا داشته و آموزه‌های دین اسلام بصورت گسترده آن را بیان نموده است، محققان و پژوهشگران علوم انسانی نیز به پیروی از شارع مقدس در حوزه‌های دین، روانشناسی، جامعه شناسی و… بصورت مبسوط به آن پرداخته و آثار تحقیقی - پژوهشی گسترده ای را در این رابطه تدوین و تحریر نموده‌اند. لکن با وجود بیان موضوع بصورت پراکنده در آثار شعرای عرب، محققان و پژوهشگران علوم انسانی بصورت جامع و مدون به این امر خاص (بررسی دعا در شعر شاعران عرب) نپرداخته‌اند و در واقع می‌توان گفت که این موضوع از نظر مغفول مانده است.فلذا توجه نداشتن محققین و پژوهشگران به موضوع و نبودن پژوهشی مدون و بررسی شده در این‌باره و در نتیجه عدم اطلاع جامعه از دیدگاه شعرای عرب به این موضوع اساسی، اهمیت و ضرورت انجام چنین پژوهشی را می‌رساند، از فواید این امر می‌توان علاوه بر شناخت نوع نگاه شعرا به دعا، زمینه‌سازی پژوهش و تحقیق علمی در دیگر موضوعات دینی از منظر شعر و شعرا نام برد.
۱-۸ ۰جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق
با توجه به اینکه تاکنون تحقیق مدونی با این عنوان خاص صورت نگرفته است تحقیق مورد نظر را می‌توان از لحاظ موضوع پژوهشی نو و بدیع قلمداد نمود.
۱-۰۹ دامنه زمانی و مکانی تحقیق
دامنه زمانی پژوهش حاضر از سال ۱۳۲(هـ. ق) از عصر خلافت ابوالعباس سفاح اولین خلیفه عباسی تا سال ۲۳۲ (هـ. ق) بوده و گستره مکانی آن در محدوده حاکمیت خلفای عصر عباسی اول شامل بغداد، خراسان، شام، مصر، یمن، طبرستان، و مراکش می‌باشد.
۱-۰۱۰ مشکلات و موانع تحقیق
از مشکلات اساسی تحقیق حاضر می‌توان به کمیاب بودن منابع فارسی، عدم دسترسی به برخی از منابع عربی موجود در این راستا و نیز در دسترس نبودن دیوان برخی از شعرای موضوع تحقیق، همچنین نبود فرصت لازم جهت‌ترجمه منابع عربی در این زمینه را ذکر نمود.
فصل دوّم
جایگاه دعا درآموزه‌های اسلامی
(قرآن و روایات اسلامی )
فصل دوم
جایگاه دعا درآموزه‌های اسلامی (قرآن و روایات اسلامی)
موضوع دعا در مکتب اسلام بسیار تأکید و سفارش شده است حتی با نگاهی به دیگر ادیان آسمانی نظیر مسیحیت، یهودیت، زرتشت و… و ادیان غیر آسمانی در می‌یابیم که پیروان آنان نیز دارای دعاها، نیایش‌ها و اوراد و اذکار خاص خویش بوده که در عبادات از آن استفاده کرده تا ارتباط خود را با معبود خویش برقرار نمایند لکن در میان ادیان آسمانی اسلام برای دعا و نیایش اهمیت ویژهای قائل است زیرا دعا، سبب ارزش انسان در درگاه الهى می‌شود و توجه خداوند به انسان، به واسطه دعا، راز و نیاز و گریه و زارى به درگاه او مىباشد. و اگر انسان اهل مناجات نباشد براى وی هیچ ارج و منزلتی در درگاه خداوند وجود ندارد لذا اسلام تأکید دارد که تمام انسان‌ها باید در طلب حاجات همتى والا و بلند داشته باشند تا در جهت خشنودى خداوند قدم برداشته و از درگاه حق حاجت‌های مهم از قبیل سلامتى دین و ایمان، زندگى سعادتمندانه، محشور شدن با پیامبر اکرم صلّى الله علیه و آله و خاندان پاکش، عاقبت به خیرى، حفظ و پایدارى اسلام، برخوردارى از درجات شهدا را از خداوند بلند مرتبه طلب نماید.
طلب حاجت و دعا به درگاه خداوند بر دو‌گونه است:
۱) دعاهاى مطلق: به این معنا است که دعا کننده محتاج است و نیازهاى خود را به زبان خود با هر بیان و جمله‌ایی که مىتواند، در پیشگاه خداوند متعال اظهار کند که این گونه دعاها را دعاهاى غیر‌وارد یا غیر‌مأثور مىنامند.
۲) دعاهاى مأثور: به این معنا است که دعا‌کننده الفاظ و جملات مخصوصى را که از طرف
معصومین علیهم‌السلام رسیده است را بیان کند که برای بعضى از آنها وقت مثل شب قدر، روز جمعه، روز عرفه و… و محلّ مخصوصی مثل مساجد خصوصا مسجد‌الحرام و مسجد‌النبی(ص) تعیین شده است زیرا مساجد برترین مکان مقدس جهت انجام دعا و نیایش است که دارای فضیلتی ویژه می‌باشد چرا که مسجد خانه خدا بر روی زمین است و اگر به عنوان مهمان در خانه خدا برویم و با خلوص او را بخوانیم خداوند به احترام این حضور و از باب میزبانی سهل‌تر و سریعتر زمینه اجابت دعای ما را فراهم می‌سازد و اوقات خاص مثل شب قدر که خداوند آن را در قرآن کریم بهتر از هزار ماه دانسته است. و براى بعضى دیگر زمان و مکانى معین نشده است. فرق بین این دو گونه دعاها در این است که ثواب و فضیلت دعاهای مأثور براى کسى که به معناى آنها آشنا است بیش از دعاهای غیر‌ماثور است. چرا که معصومین علیهم‌السلام به نقائص بشر مطلع‌اند و به روحیه‌های فرد و جامعه آگاهتر و نسبت به کیفیت راز و نیازها بیناترند. از اینرو، سزاوار است دعا کننده، با چگونگى درخواست‌ها آشنا باشد و این مسئله را از ائمه معصومین علیهم‌السلام فرا گیرد. (الهامی‌نیا؛ بی‌تا:۱/۶۵)
۲-۱۰ دعا از منظر قرآن کریم
اینکه در هر مورد و موضوعی به آیات قرآن کریم تمسک می‌کنیم به این علت است که قرآن ام‌الکتاب و جامع‌ترین و کاملترین نسخه شفا بخش برای هدایت و سعادت همیشه بشر است که هر کسی علم و آگاهیش به قرآن بیشتر باشد قرآن هم بیشتر از او محافظت خواهد کرد از اینرو هرکه عالمتر و آگاهتر و قرآنىتر از دیگری بیشتر در پناه قرآن دارد.(غلامرضا؛ بی‌تا:۱۴۷) و از طرفی نیایش و اهتمام به دعا در فطرت آدمى ریشه دارد همانطوری که اعتقاد به یگانگى خداوند امرى فطرى و وجدانى است و این امر را در سوره زمر آیه ۳۸ می‌خوانیم: ﴿وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ﴾
و اگر از آنها بپرسى: «چه کسى آسمانها و زمین را آفریده؟» حتماً مىگویند: «خدا!»
قرآن کریم، نیایش در فطرت آدمى را در سوره عنکبوت آیه ۶۵ با تشبیه جالبی تبیین کرده است و می‌فرماید: ﴿فَإِذَا رَکِبُوا فِی الْفُلْکِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذَا هُمْ یُشْرِکُونَ﴾
هنگامى که سوار بر کشتى شوند، خدا را با اخلاص مىخوانند (و غیر او را فراموش مىکنند) امّا هنگامى که خدا آنان را به خشکى رساند و نجات داد، باز مشرک مىشوند.
۲-۱-۰۱ اهمیت دعا در قرآن
با نگاهی به آیات قرآن اهمیت دعا و نیایش بهتر آشکار می‌شود. قرآن‌کریم در آیات متعددی بندگان را دعوت به دعا و نیایش می کند و شرط اجابت دعا را راز و نیاز و درخواست قلبی و زبانی می‌داند:
﴿وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ﴾(غافر/۶۰)
پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا (دعاى) شما را بپذیرم! کسانى که از عبادت من تکبّر مىورزند به زودى با ذلّت وارد دوزخ مىشوند».
می‌بینیم که در این آیه‌ی شریفه خداوند متعال امر به دعا و طلب حاجت کرده و از طرفی در صورت دعا نمودن، تضمین اجابت فرموده و در صورت استکبار وعده ورود به جهنم با ذلت و خواری داده است.
﴿أَمَّن یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَیَکْشِفُ السُّوءَ وَیَجْعَلُکُمْ خُلَفَاء الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِیلاً مَّا تَذَکَّرُونَ﴾(نمل/۶۲)
یا کسى که دعاى مضطرّ را اجابت مىکند و گرفتارى را برطرف مىسازد، و شما را خلفاى زمین قرار مىدهد آیا معبودى با خداست؟! کمتر متذکّر مىشوید.
﴿وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَلْیُؤْمِنُواْ بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ﴾ (بقره/۱۸۶)
